Οδοιπορικό στην Αιθιοπία
Στην αρχή ακούς το κελάηδισμα εξωτικών πουλιών. Περίεργοι ήχοι, καθηλωτικοί. Μετά νιώθεις δυσφορία από το υψόμετρο.
Έχουμε μόλις προσγειωθεί στο αεροδρόμιο της Αντίς Αμπέμπα, στα 2.500 μέτρα, μετά από πολύωρη αναμονή στο αεροδρόμιο του 
Καΐρου. Οι υπάλληλοι του τελωνείου της Αντίς δεν μας επιτρέπουν να βάλουμε στη χώρα τη φαρμακευτική βοήθεια που μεταφέρουμε από την Αθήνα. Ίσως αντιμετωπίζουν με καχυποψία την ανθρωπιστική βοήθεια μη κυβερνητικών οργανώσεων ή και γενικότερα, την ελεημοσύνη του "πολιτισμένου κόσμου".
Είναι ξημερώματα, 17 Ιουνίου 2010 και προορισμός μας είναι τα βάθη της χώρας που το επίσημο ημερολόγιό της δείχνει οκτώ χρόνια πίσω.
Η ομάδα 25 Ελλήνων φοιτητών, γιατρών και καθηγητών έχει ξεκινήσει από την Αθήνα, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή χειρουργικής και "Γιατρό του Κόσμου", Θεόφιλο Ρόζενμπεργκ, για τα νότια της Αιθιοπίας, στην πόλη Γίργκα Άλεμ (Yirga Alem), της περιφέρειας Σιντάμο(Sidamo).
Σκοπός του ταξιδιού, το σεμινάριο για "Aποτελεσματικές πρακτικές στην Παγκόσμια Υγεία", στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού "Διεθνής Ιατρική - Διαχείριση Κρίσεων Υγείας", που διεξάγει εδώ και τρία χρόνια η Ιατρική Σχολή της Αθήνας και μια πρώτη επαφή των Ελλήνων φοιτητών με την "τροπική" ιατρική, τους Αιθίοπες γιατρούς και τη λειτουργία ενός νοσοκομείου, κάτω από τη Σαχάρα. Προηγούμενο ταξίδι αυτού του μεταπτυχιακού είχε πραγματοποιηθεί στην Τανζανία.
Στoιβαζόμαστε σε ένα μικρό λεωφορείο, με τις βαλίτσες στην οροφή, σκεπασμένες με μουσαμά για τη βροχή και τα μπιτόνια πετρελαίου για το ταξίδι. Είναι περίοδος βροχών στην Αιθιοπία έως τον Σεπτέμβριο και η υγρασία αυτή την εποχή, είναι βαριά στον Τροπικό του Καρκίνου.
Από το πυκνό σκοτάδι, περνάμε ταχύτατα στο φως της ημέρας. Μισοκοιμισμένοι και παραζαλισμένοι, διασχίζουμε ατελείωτα χιλιόμετρα. 
Στην πορεία του ταξιδιού ανακαλύπτεις ότι στην Αιθιοπία δεν έχουν σημασία τα χιλιόμετρα, αλλά οι ώρες που απαιτούνται για να μετακινηθείς από το ένα μέρος στο άλλο. Και τελικά ούτε καν αυτές, γιατί ενδέχεται τα εμπόδια να είναι ανυπέρβλητα : τα ποτάμια να έχουν ξεχειλίσει, οι λασπωμένοι δρόμοι να είναι αδιάβατοι, η σκόνη να πνίγει τα πάντα, οι αγελάδες στους δρόμους να μην μετακινούνται και φυσικά, να έχει χαλάσει το αυτοκίνητο...
Περνάμε την Σασέμενε (Shashemene), όπου και η ξακουστή κοινότητα των Ρασταφαριανών, που επέστρεψαν από την Τζαμάϊκα στην "ευλογημένη ανεξάρτητη αφρικανική γη τους". Διασχίζουμε την Αουάσα (Awasa), πρωτεύουσα της περιφέρειας Σιντάμο και συνεχίζουμε να κατεβαίνουμε κλιμακωτά τα υψίπεδα της Αιθιοπίας, σε ένα εναλλασσόμενο τοπίο από πανύψηλα καταπράσινα βουνά, λίμνες, οροπέδια, καλλιεργημένους κάμπους και σαβάνα, για να φτάσουμε στον προορισμό μας, το Γίργκα Άλεμ, σε υψόμετρο 1500 μέτρων.
Ατέλειωτες φυτείες καφέ, καλαμποκιού και ψευδομπανανιάς. Οι άνθρωποι εδώ καλλιεργούν τα μικρά τους χωράφια, με ξύλινα άροτρα, διαθέτουν πανάρχαια εργαλεία, δεν υπάρχει ίχνος τρακτέρ ή άλλης μηχανής. Και είναι εδώ, στα χιλιάδων χιλιομέτρων ρηξιγενή ηφαίστεια της Κοιλάδας του Mεγάλου Ρήγματος (Rift Valley), - Αιθιοπία, Κένυα, Τανζανία -, που οι παλαιοντολόγοι ανακαλύπτουν τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας, το γυναικείο σκελετό 3,5 εκ. χρόνων, την Λούσι. Έτσι την βάφτισε η ομάδα που την ανακάλυψε γιατί ήταν η εποχή που όλος ο κόσμος άκουγε Beatles και το τραγούδι τους "Lucy in the sky with diamonds".
Στη διαδρομή διασταυρωνόμαστε με δύο τζιπ των Ηνωμένων Εθνών. Παρακάτω με ένα σαραβαλιασμένο Toyota, που το οδηγεί κάποιος ντόπιος. Απορεί κανείς πού θα βρει συνεργείο αν σταματήσει στη μέση του πουθενά.
Στον κεντρικό δρόμο του Γίργκα Άλεμ , - υπόλειμμα της βραχύβιας ιταλικής κατάκτησης - ο οδηγός συνεχίζει να κορνάρει, όπως άλλωστε και σε ολόκληρη τη διαδρομή, προειδοποιώντας τα γαϊδούρια, τις κατσίκες, τις αγελάδες και τους ανθρώπους που προχωρούν αμέριμνα.
Η πόλη οριοθετείται με δρόμους από πατημένο κόκκινο χώμα. Τα σπίτια, χωμάτινα κι αυτά, με τσίγκινη στέγη που "βράζει" τον περισσότερο καιρό. Μια ατέλειωτη παραγκούπολη, όπως όλη η Αφρική, είναι το όνειρο όσων μένουν ακόμα σε παραδοσιακές στρογγυλές "τοκούλ", από καλάμι. Στο ημίφως πάντως όλοι - γιατί η παροχή ηλεκτρικού στα "σπίτια" σπανίζει κι όπου υπάρχει, συχνά πέφτει η τάση.
Κάποιοι μασάνε φύλλα "κατ". Παρατηρώ ένα παιδί, που δαγκώνει την άκρη ενός ξύλου και σε λίγο έχει φτιάξει βούρτσα για τα δόντια του. Σε κλάσμα δευτερολέπτου εμφανίζεται ένα σμήνος από παιδιά, με κίτρινα μπιτόνια, έτοιμα να τα γεμίσουν με νερό. Μας περικυκλώνουν και μέσα στο βουητό, μας δίνουν το χέρι χαμογελαστά. Μας ακολουθούν παντού στο δρόμο, στα μονοπάτια, στα βουνά.
Ανέλπιστη έκπληξη η διαμονή μας στην Aregash lodge, του ελληνο-αιθιοπικής καταγωγής, Γρηγόρη Μισαηλίδη. Πάνε έξη χρόνια που συνταξιοδοτήθηκε και επέστρεψε από την Αντις Αμπέμπα, στα κτήματα που κληρονόμησε από τη μητέρα του.
Μαζί με την ιταλο-αιθιοπίδα γυναίκα του, τη Μαρίκα, λειτουργούν υποδειγματικά την ξενοδοχειακή επιχείρησή τους, από παραδοσιακές τοκούλ, ευρωπαϊκών προδιαγραφών στο εσωτερικό τους. Το προσωπικό είναι ντόπιοι αγρότες που ζουν στα κτήματα μέσα στην πυκνή βλάστηση του τροπικού δάσους, όπου βασιλεύουν ύαινες, γατόπαρδοι, μπαμπουίνοι, πεταλούδες, γύπες, φίδια και εκατοντάδες είδη εντόμων.
Προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε το πολιτισμικό αίνιγμα της Αιθιοπίας. Ένας πληθυσμός 86 εκατομμυρίων, στην πλειοψηφία του ξυπόλητος, πάμφτωχος και πεινασμένος, ζει συνειδητά περήφανος για την ανεξαρτησία του. Μια χώρα, η μόνη αφρικανική χώρα που δεν αποικιοποιήθηκε, εναντιώθηκε στους Ιταλούς κατακτητές, έζησε την αυτοκρατορία του Χαϊλέ Σελασιέ, τη δικτατορία του Μενγκίστου, πολέμησε για τα σύνορά της με την Ερυθραία, έχει πρωθυπουργό τον Μέλες Ζενάουϊ με πλειοψηφία 99%! και τεράστιες ανάγκες σε όλα τα επίπεδα, προσπαθώντας να στήσει υποδομές.
Η πολυφυλετική Ηνωμένη Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Αιθιοπίας, συγκεντρώνει πάνω από 86 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες με 
περισσότερες από 200 διαλέκτους. Αν και η "επίσημη" γλώσσα είναι τα αμχαρικά, κάθε ομοσπονδία διατηρεί το δικαίωμά της να χρησιμοποιεί τη γλώσσα της. Και φυσικά τη θρησκεία της, κατά παράδοση ορθόδοξη χριστιανική κοπτική, (μονοφυσίτες). Ακολουθούν οι μουσουλμάνοι και οι ανιμιστές. Οπότε γλώσσες και θρησκείες δημιουργούν μια Βαβέλ, εδραιωμένη στο Κέρας της Ανατολικής Αφρικής.
Χώμα πατημένο, μουσκεμένο παντού. Δύσκολα μπορείς να πιστέψεις ότι σε περίοδο ξηρασίας νεκρώνουν τα πάντα. Άνθρωποι και ζώα.
Η παστερίωση, όπως και τα ψυγεία είναι άγνωστα. Γι αυτό και η παγωμένη κόκα κόλα της διαφήμισης στις πόλεις, φαντάζει εξωτική στους Αιθίοπες.
Όχι όμως και οι τροπικές ασθένειες. Η γνώση και η καταπολέμησή τους είναι ο βασικός σκοπός του ταξιδιού μας. Μας ακολουθούν παντού. Από την Αθήνα "θωρακιστήκαμε" με το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού και ξεκινήσαμε τα χάπια της ελονοσίας.
Ελονοσία, HIV (AIDS) φυματίωση, τύφος, υποσιτισμός. Η κολασμένη κληρονομιά της Αφρικής
Οι επισκέψεις στο νοσοκομείο του Γίργκα Άλεμ άρχισαν την επομένη της άφιξής μας και έγιναν η καθημερινότητα των Ελλήνων φοιτητών και καθηγητών για ένα δεκαήμερο. Οι Έλληνες φοιτητές παρουσιάζουν στα αγγλικά στους Αιθίοπες γιατρούς περιστατικά που έχουν εξετάσει την προηγούμενη και αντίστροφα συμβαίνει με τους Αιθίοπες συνάδελφούς τους .
Πρόκειται για το μοναδικό μεγάλο κρατικό νοσοκομείο της περιφέρειας του Σιντάμο. Ιδρύθηκε το 1975 από δωρεά Νορβηγών και καλύπτει πληθυσμό 3,2 εκ. κατοίκων! Κρεβάτια 230, ειδικευμένοι γιατροί 7!
Συνολικά, μαζί με 14 γενικούς γιατρούς, 75 νοσηλευτές, άλλες ειδικότητες και τους διοικητικούς, το προσωπικό του νοσοκομείου είναι 250 υπάλληλοι.
Οι συνθήκες του νοσοκομείου για ένα Δυτικό, την πρώτη φορά, μοιάζουν επιεικώς απίστευτες. Πώς οργανώνεται το χάος;
Ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα καλής κατασκευής, αλλά ασυντήρητο, με ομολογουμένως καλοδιατηρημένη βιτρίνα, τους κήπους του δηλαδή, χαρακτηρίζεται από ελάχιστες συνθήκες υγιεινής και αντισηψίας στα επιμέρους τμήματα του,- χειρουργικό, παιδιατρικό, παθολογικό, ορθοπεδικό, γυναικολογικό.
Οι οροί παρασκευάζονται από το ίδιο το νοσοκομείο σε γυάλινα μπουκάλια, δεν υπάρχουν αναλώσιμα υλικά ( γάζες, καθετήρες, σύριγγες), ούτε μηχανήματα. Οι παρακλινικές εξετάσεις ιδιαίτερα περιορισμένες.
Ούτε λόγος για ασθενοφόρα, όσο για φορεία μέσα στο νοσοκομείο είναι ελάχιστα κι αυτά ταλαιπωρημένα. Κάποιες κατσίκες κυκλοφορούν ελεύθερες και η πιο "θαρραλέα" μπαινοβγαίνει στο χειρουργείο.
Αξιοπρόσεκτος ο συμβουλευτικός σταθμός του HIV. Μητέρες με μωρά- φορείς του AIDS, διανύουν συνήθως πολλά χιλιόμετρα για να φτάσουν στο καθορισμένο ραντεβού τους, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα των γειτόνων, είτε για την πρώτη εξέταση, είτε για τη συνταγογράφηση του φαρμάκου, που χορηγείται δωρεάν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και είναι αντίγραφο φαρμάκου, προερχόμενο από την Ινδία.
Πολλοί οι ασθενείς, ρουτίνα τα βαριά περιστατικά. Παιδιά υποσιτισμένα, πολλά εγκαταλειμμένα από τους γονείς τους εκεί για μήνες, όπως ο 12χρονος Tewodros (Θεόδωρος), με παραμορφωμένο και ακινητοποιημένο το αριστερό του χέρι από ηλεκτροπληξία, όταν προσπάθησε να τραβήξει την παροχή στο σπίτι του.
Απαγοητευμένος ήταν και ο καθηγητής Ρόζενμπεργκ όταν χειρούργησε το χέρι του μικρού, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι στη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού θα χρειαστούν πολλαπλές πλαστικές επεμβάσεις και φυσικοθεραπεία. Εδώ υπάρχει μόνο ένας φυσικοθεραπευτής και η θεραπεία κοστίζει.
Επισκέψεις στους θαλάμους. Ακίνητες μάζες οι ασθενείς για μέρες, κρεβάτια χωρίς σεντόνια πάνω σε μουσαμά για να καθαρίζονται πιο 
εύκολα. Αφόρητη μυρωδιά, ατέλειωτες ουρές για συνταγογράφηση των φαρμάκων. Οι ασθενείς περιμένουν υπομονετικά τη σειρά τους.
Η κατάσταση είναι, όπως διαπιστώνετε, πολύ ιδιαίτερη, μας λένε οι Αιθίοπες γιατροί, οι οποίοι διαθέτουν μεγάλη κλινική εμπειρία με το πλήθος των περιστατικών που έχουν αντιμετωπίσει. Ασκούν την ιατρική με κάθε μέσο και ευσυνειδησία, έχοντας επίγνωση των αναγκών τους. Μάλλον είναι από στόφα ηρώων όσοι μένουν στη χώρα. Πολλοί, την εγκαταλείπουν αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό.
Ο Έλληνας καθηγητής, κατ΄ απαίτηση των Αιθιόπων συναδέλφων του, αναλύει το μεγάλο πρόβλημα της διαλογής ασθενών(triage), όρος που καθιερώθηκε στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο και αφορά την προτεραιότητα των περιστατικών σε επείγουσες καταστάσεις.
Αυτές τις ημέρες προκύπτει θέμα με την εισαγωγή κρατουμένων στο νοσοκομείο, από τις φυλακές της πόλης. Ο καθηγητής Ρόζενμπεργκ αντιδρά στη θέα του αλυσοδεμένου κρατούμενου στο νοσοκομειακό κρεβάτι. Την επομένη, η διοίκηση του νοσοκομείου τον μεταφέρει σε ειδικό δωμάτιο, χωρίς αλυσίδες, με φρούρηση.
Η ανταλλαγή εμπειριών ανάμεσα στους Έλληνες και τους Αιθίοπες ήταν γόνιμη και αποκαλυπτική .
Ο τίτλος του σεμιναρίου της ελληνικής ομάδας, πυκνός από νοήματα: "Hands on global health" - Αποτελεσματικές πρακτικές στην παγκόσμια υγεία.
Hamlin Fistula Εthiopia (Κέντρο συριγγίων Χάμλιν στην Αιθιοπία). Ένας ξεχωριστός άθλος
Γυναικείες κορμοστασιές κινούνται με τη γοητεία αιλουροειδούς. Κρανία απίστευτα, που θα ονειρευόταν κάθε γλύπτης. Εβένινα μαλλιά χτενισμένα με περίτεχνες κοτσίδες σε κότσους, πρόσωπα σμιλεμένα με λεπτά, ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Επάνω στα πανέμορφα 
κεφάλια τους αυτές οι πανάξιες και γενναίες γυναίκες, κουβαλούν φορτία πολλών κιλών.
Μαζί με τα παιδιά είναι τα πρώτα θύματα ασθενειών, κακοποίησης και θανάτων.
Για τις γυναίκες τα τελευταία χρόνια επιτελείται ένα σπουδαίο έργο σε έξι πόλεις της Αιθιοπίας, σε κέντρα που ίδρυσε η Αυστραλή γυναικολόγος, Κάθριν Χάμλιν. Το κέντρο Hamlin Fistula, στο Γίργκα Άλεμ, βρίσκεται στην προέκταση του νοσοκομείου.
Είναι η θεραπεία κολπο-ουρηθρικών και πιο σπάνια ορθο-κολπικών συριγγίων, που αναπτύσσουν οι γυναίκες λόγω δύσκολων τοκετών ή βίαιων τραυματισμών της γεννητικής περιοχής ή και κατάλοιπων του τελετουργικού ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων που υφίστανται τα μικρά κορίτσια από τα έξη τους χρόνια. Πρακτική που απαγορεύεται πια με νόμο, αλλά εξακολουθεί σε κάποιες περιοχές της Αφρικής να εφαρμόζεται, μερικώς ή ολοκληρωτικά.
Συμπληρωματικά της θεραπείας τους στα κέντρα Fistula, οι γυναίκες, νέες κοπέλες στην πλειοψηφία τους, μετά τη χειρουργική επέμβαση υποστηρίζονται ψυχολογικά, ενημερώνονται για το πρόβλημά τους, εκπαιδεύονται σε χειροτεχνήματα, βοηθούνται από ειδικευμένο προσωπικό να αναπτύξουν μια διαφορετική νοοτροπία για τις ικανότητές τους, το σώμα τους και τα αναφαίρετα γυναικεία δικαιώματά τους, πριν επιστρέψουν στα χωριά και στους άνδρες τους που συνήθως, τις έχουν εγκαταλείψει.
Μετά από δέκα ημέρες στο Γίργκα Άλεμ, μετακινούμαστε νοτιότερα, μέσα από εύφορους κάμπους και ατέλειωτα χωριά στο Άρμπα Μιντς 
(Arba Minch), σταθμό για όσους κατεβαίνουν ακόμα πιο νότια την κοιλάδα του Όμο, εκεί όπου ζουν πολλές εθνότητες με παραδόσεις χιλιετίας.
Στο Άρμπα Μιντς, απλώνονται οι πανέμορφες λίμνες Αμπάγια (Abaya) και Τσάμο (Chamo). Το οικοσύστημα υπογραμμίζει το συνεχή πόλεμο των φυτών, των ζώων, του ανθρώπου με τη φύση. Απόδειξη η λίμνη Τσάμο, που την διασχίζουμε με κομμένη την ανάσα. Γιγάντιοι κροκόδειλοι και ιπποπόταμοι περικυκλώνουν τις βάρκες. Σε ένα σημείο της λίμνης βρίσκεται και το κρατικό εκτροφείο κροκοδείλων, πριν καταλήξουν σε ...δερμάτινα είδη. Το βράδυ ακούγονται οι αναστατωτικοί ήχοι των ζώων από το εθνικό πάρκο του Νεκισάρ (Νechisar).
Σε αυτό το περιβάλλον, η ομιλία του αναπληρωτή καθηγητή ανθρωπολογίας Θεόδωρου Πίτσιου, στους φοιτητές, για την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, γίνεται ακόμα πιο συναρπαστική.
Το μεγάλο ταξίδι της επιστροφής ξεκίνησε με τα τζιπ, 10 ώρες οδήγησης ως την Αντίς Αμπέμπα. Μας δεξιώθηκε ο Ελληνας πρέσβης Μιχάλης Δαρατζίκης, στη λέσχη της ελληνικής κοινότητας, τον "Ολυμπιακό", μαζί με τον πρόεδρο της κοινότητας, Γιώργο Σταύρου και το διοικητικό συμβούλιο. Οι Έλληνες που έχουν απομείνει στην Αιθιοπία είναι περίπου 500. Εθιμοτυπική επίσκεψη και στην Αφρικανική Ένωση.
Τελικά η φαρμακευτική βοήθεια, ύστερα από διαδικασίες ημερών, έφτασε στο νοσοκομείο του Γίργκα 'Αλεμ. Είναι γενναιόδωρη προσφορά των Γιατρών του Κόσμου, σε συνεργασία με το μεταπτυχιακό της Ιατρικής Σχολής Αθηνών "Διεθνής Ιατρική - Διαχείριση Κρίσεων Υγείας".
Φύλακας άγγελός μας σε όλο το ταξίδι, ο γιατρός Ζελάλεμ Τεσφάγιε, από την Αντίς Αμπέμπα.
Φτάνουμε στην Αθήνα. Το μυαλό και η καρδιά μας προσπαθεί να επεξεργαστεί την εμπειρία της Αιθιοπίας και ιδιαίτερα της περιφέρειας Σιντάμο, όπου οι Δυτικοί ίσως θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε την έννοια της ταπεινοφροσύνης.
Της Νατάσσας Δομνάκη
http://culture.ana-mpa.gr/view1.php?id=9711
