Το σταφύλι είναι ο καρπός του αμπελιού (κλήμα, Vitis Vinifera) και θεωρείται ο βασιλιάς των φρούτων, γιατί είναι μία από τις ωφελιμότερες τροφές του ανθρώπου, η πιο πλούσια σε βιταμίνες κι οργανικά άλατα που χρειάζεται το σώμα από κάθε άλλο είδος τροφής. Όση θρεπτική αξία υπάρχει σε ένα κιλό σταφύλια δεν βρίσκεται σε 10 μεγάλες μπριζόλες ή σε 20 αβγά! Η προσφορά του στον οργανισμό μας είναι πολύτιμη καθώς:
- Είναι πλούσιο σε βιταμίνες Α,C και B, σε σταφυλοσάκχαρα, σε κάλιο. Έχει και αντιοξειδωτική και αντικαρκινική δράση, λόγω της ρεσβερατρόλης που βρίσκεται στη φλούδα του.
- Περιέχει τα 10 (από τα 16) πιο βασικά μεταλλικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για τον οργανισμό μας.
- Ο χυμός του θεωρείται το ίδιο πλούσιος σε σάκχαρα, μεταλλικά άλατα και λευκωματούχες ουσίες, με το μητρικό γάλα.
- Το άφθονο νερό του είναι υγιεινότατο και είναι το μόνο αποτελεσματικό αντιφάρμακο υγρό κατά της αυτοδηλητηριάσεως.
- Καταπολεμά την κατακράτηση των υγρών.
Η ιστορία του σταφυλιού
Το σταφύλι έχει μια μακρόχρονη ιστορία. Τα αμπέλια ξεκίνησαν να καλλιεργούνται από την εποχή του χαλκού, καθώς κουκούτσια από σταφύλια βρέθηκαν σε κατοικίες της εποχής αυτής. Επίσης σε επιγραφές γίνονται αναφορές στην άμπελο, ενώ παραστάσεις σε τοίχους απεικονίζουν ανθρώπους να καλλιεργούν αμπέλια και να μαζεύουν σταφύλια. Οι εικόνες και οι γραφές αυτές χρονολογούνται στα 2.500 χρόνια π.Χ.
Το σταφύλι διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο σε πολυάριθμες βιβλικές ιστορίες, όπου αναφέρεται ως «φρούτο της αμπέλου». Επίσης, το σταφύλι απεικονίστηκε με ιερογλυφικά, σε αρχαίους αιγυπτιακούς τάφους. Κατά τη διάρκεια των αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών πολιτισμών, το σταφύλι κατέχει τιμητική θέση για τη χρήση του στην οινοπαραγωγή. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Στάφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριάδνης. Σε άλλο μύθο ο Στάφυλος ήταν βοσκός του βασιλεία της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι μια από αυτές τρώγοντας συνέχεια ένα συγκεκριμένο καρπό πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Μάζεψε τότε αρκετούς και τους πρόσφερε στον βασιλιά του. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε “οίνο”, στον δε καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι).
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού έγινε στην Κρήτη, ενώ για κάποιους άλλους στη Θράκη και χρονολογούνται γύρω στο 1.000 π.Χ. Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και το κρασί με τις ονομασίες οίνη, Οινόη, οινιάδα και άλλα. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στην Ιταλική χερσόνησο και η Σικελία έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών.
Γύρω στο 600 π.Χ. Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στη Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. Το 13ο αιώνα μ.Χ. οι Άραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και την Πορτογαλία και μέχρι το 17ο αιώνα το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Μέχρι εκείνη την περίοδο, πάνω από 90 ποικιλίες σταφυλιών ήταν ήδη γνωστές. Στο σύγχρονο κόσμο, το σταφύλι καλλιεργήθηκε αρχικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, στις αρχές του 17ου αιώνα από Ισπανική αποστολή στο Νέο Μεξικό.
Το ελληνικό σταφύλι
Στον ελληνικό χώρο, παράγονται διάφορα είδη σταφυλιών, των οποίων η ονομασία καθορίζεται από το χρώμα, το σχήμα, το χρόνο ωρίμανσης και τον τόπο αρχικής παραγωγής. Υπάρχουν πάμπολλες ποικιλίες αμπελιών που βασικά διακρίνονται σε ποικιλίες που είναι κατάλληλες για παραγωγή κρασιού, σε αυτές που προορίζονται για παραγωγή σταφυλιών για επιτραπέζια χρήση, αυτές που είναι κατάλληλες για παραγωγή σταφίδας και τέλος ποικιλίες που προορίζονται για παραγωγή χυμών, κοκτέιλ και κονσερβών.
Στην Ελλάδα οι κυριότερες ποικιλίες είναι:
- Για λευκό κρασί: Ασύρτικο, μοσχάτο Σάμου, Ρομπόλα, Σαββατιανό, Ντομπίνα, κακοτρύγης,Μαλαγουζιά, Μονεμβασιά
- Για κόκκινο κρασί: Ροδίτης, Φιλέρι, μαύρο Νεμέας, Καμπερνέ, μαύρο Νάουσας, Λιάτικο, Μαυρορωμαίκο, Μαυροδάφνη, Μανδηλαριά, Βερτζαμί, κόκκινο Λήμνου, Κοτσιφάλι.
- Για επιτραπέζια σταφύλια: Αβγουλάτο, Ροζακί, Μοσχάτο Αμβούργου, Αετονύχι, επιτραπέζια σταφίδα, Καρντινάλ, Φράουλα.
- Για σταφίδες: Σουλτανίνα, Κορινθιακή σταφίδα.
Τρύγος
Ο τρύγος είναι η τελευταία φάση της δραστηριότητας της αμπελοκομίας και αφορά το μάζεμα των σταφυλιών.
Ο καθορισμός του χρόνου του τρυγητού έχει μεγάλη σημασία για την ποιότητα των σταφυλιών. Σε γενικές γραμμές ο τρύγος γίνεται τους μήνες Αύγουστο-Σεπτέμβριο. Τα σταφύλια που είναι έτοιμα για μάζεμα πρέπει να είναι ώριμα και ο βαθμός ωριμότητας βρίσκεται είτε εμπειρικά με το μάτι, ή με δοκιμή στη γεύση, είτε με χημικές μεθόδους όπως είναι η πυκνομέτρηση (γραδάρισμα), όταν έχουμε να κάνουμε με σταφύλια που προορίζονται για παραγωγή κρασιού.
Παραδοσιακά τα τρυγημένα σταφύλια συγκεντρώνονται σε ειδικά κοφίνια (τρυγοκόφινα) ή σε μεγάλα πλαστικά δοχεία. Για την κοπή των τσαμπιών χρησιμοποιούνται ειδικοί σουγιάδες, ψαλίδια ή λεπίδες. Στην ελληνική ύπαιθρο ο τρύγος, μαζί με το πάτημα των σταφυλιών που τον ακολουθούσε, ήταν μια από τις σημαντικότερες αγροτικές εργασίες και γινόταν αφορμή για γιορτή, συνοδευόμενος από τα ανάλογα έθιμα.
Τα παράγωγα του σταφυλιού
Τα σταφύλια μπορούν να καταναλωθούν ως έχουν ή να χρησιμοποιηθούν είτε για γλυκίσματα (γλυκό του κουταλιού) είτε για την παρασκευή σταφίδων, μούστου, ξυδιού, κρασιού, άλλων οινοπνευματωδών ποτών όπως το τσίπουρο και τελικά οινοπνεύματος (αιθανόλης).
Μούστος
Ο μούστος είναι το προϊόν σύνθλιψης των καρπών του κλήματος, ο χυμός που παράγεται από τις ρώγες των σταφυλιών. Παίρνει το χρώμα του από τις χρωστικές ουσίες τής φλούδας των σταφυλιών, οπότε μπορεί να είναι λευκωπός έως ερυθρός, με μεγάλη περιεκτικότητα σε σάκχαρα. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, όπως το κρασί (μετά από αλκοολική ζύμωση), καθώς και σε παραδοσιακά προϊόντα όπως το πετιμέζι, η μουσταλευριά και το μουστοκούλουρο.
Κρασί
Το κρασί είναι ένα αλκοολούχο ποτό προϊόν της ζύμωσης των σταφυλιών ή του χυμού τους (μούστος). Το κρασί είναι ένα δημοφιλές ποτό που συνοδεύει και ενισχύει ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών και μεσογειακών γεύσεων, από τις πιο απλές και παραδοσιακές ως τις πιο σύνθετες και αφετέρου αποτελεί σημαντικό γεωργικό προϊόν που αντικατοπτρίζει την ποικιλία του εδάφους και το κλίμα ενός τόπου. Το κρασί χρησιμοποιείται επίσης σε θρησκευτικές τελετές σε πολλούς πολιτισμούς ενώ το εμπόριο κρασιού είναι ιστορικής σπουδαιότητας για πολλές περιοχές.
Σταφίδα
Η σταφίδα είναι το αποξηραμένο σταφύλι. Τρώγεται σκέτη ως γλυκό και προστίθεται συνήθως σε κεικ. Παράγεται από ορισμένες ποικιλίες σταφυλιού όπως η σουλτανίνα ή η κορινθιακή ποικιλία. Η κύρια διεργασία παραγωγής έχει να κάνει με την ξήρανση των σταφυλιών στον ήλιο για μερικές ημέρες, ενώ ύστερα μπορεί να χρησιμοποιηθούν ορισμένα πρόσθετα προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα και να επεκταθεί ο χρόνος αποθήκευσης.
Παροιμίες με σταφύλια
- Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι
- Ήταν στραβό το κλίμα το’ φαγε κι ο γάιδαρος
- Περσινά ξινά σταφύλια
- Αυλάκωσε τα αμπέλια σου, να φας γλυκιά σταφίδα
- Μάζευε και ας είν’ και ρώγες
- Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια
- Έλα παππού να σου δείξω τ’αμπελοχώραφά σου!
- Το τζιτζίκι λάλησε, άσπρη ρόγα γυάλισε
- Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό
- Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα,
τότε τ’ αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα - Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι
Μύθος του Αισώπου: “Η Αλεπού και τα Σταφύλια”
“Μια πεινασμένη αλεπού είδε πάνω σ’ ένα δέντρο πλεγμένη μια κληματαριά γεμάτη χοντρόρωγα, κατακίτρινα σταφύλια!
Τα ζήλεψε και πολύ επιθυμούσε να τα δοκιμάσει, αλλά… πώς ν’ ανεβεί;
Οι αλεπούδες δεν είναι γατιά, να πιάνουνται με τα νύχια τους
και ν’ ανεβαίνουν όπου τους αρέσει.
Ωστόσο, δοκίμασε κάμποσες φορές.
Πιάστηκε από δω, πιάστηκε από κει, τίποτα δεν κατάφερνε.
Καθότανε μόνο κάτω, σήκωνε τα μάτια της στα σταφύλια,
τα κοίταζε καλά καλά κι ο καημός τους την έτρωγε.
Στα κατατελευταία απελπισμένη, για να παρηγορηθεί, κορόϊδεψε η ίδια τον εαυτό της:
- Δε βαριέσαι, δεν πειράζει, ας πάμε παρακάτω…
Εξάλλου αυτά δεν τρώγουνται. Αγίνωτα είναι ακόμη…
Τα σταφύλια, ακούοντάς τη, μοιάζανε να την ειρωνεύονται να την περιγελούν.
- Ακούς εκεί… Είμαστε, λέει, αγίνωτα!…
Εμείς, κυρα-αλεπού, αγίνωτα δεν είμαστε. Γλυκά σαν το μέλι είμαστε.
Μα αφού δε μας φτάνεις, τι να πεις…
μας λες αγίνωτα, για να ξεγελάσεις την ανημποριά σου!…”
Από τον μύθο αυτό έμεινε και η έκφραση “όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια”.
Σε μια ρώγα από σταφύλι
έπεσαν οχτώ σπουργίτες
και τρωγόπιναν οι φίλοι.
Τσίρι τίρι, τσιριτρό,
τσιριτρί
τσιριτρό!
Εχτυπούσανε τις μύτες
και κουνούσαν τις ουρές,
κι είχαν γέλια και χαρές.
Τσίρι τίρι, τσιριτρό,
τσιριτρί
τσιριτρό!
Πώπω, πώπω, σε μια ρώγα
φαγοπότι και φωνή!
την αφήκαν αδειανή.
Τσίρι τίρι, τσιριτρό,
τσιριτρί
τσιριτρό!
Και μεθύσαν κι όλη μέρα
πάνε δώθε, πάνε πέρα,
τραγουδώντας στον αέρα.
Τσίρι τίρι, τσιριτρό,
τσιριτρί
τσιριτρό!
(από το βιβλίο: Zαχαρίας Λ. Παπαντωνίου, Xελιδόνια, Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου, 1920)
Πηγή
http://www.kids0-12.gr/grapes/
