γράφει ο Ιωάννης Δημητρίου
Γίνεται πολύς λόγος στις μέρες μας για τα μάρμαρα και μάλιστα αυτά του Παρθενώνα.
Τι είναι όμως αυτά τα Ελληνικά Μάρμαρα και για ποιο λόγο βρίσκονται σε μια από τις κορυφαίες θέσεις του κόσμου;
Γεωφυσικά, θα λέγαμε ότι τα ελληνικά μάρμαρα παρουσιάζουν πολλές ποικιλίες και χρώματα. Από αυτά έχουν φιλοτεχνηθεί εξαιρετικά καλλιτεχνήματα και έχουν κατασκευαστεί ή διακοσμηθεί μνημεία και οικοδομήματα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Τα κυριότερα από τα ελληνικά μάρμαρα είναι το περίφημο μάρμαρο της Πάρου. Ο λυχνίτης ή λιχνεύς της αρχαιότητας, από το οποίο έχουν κατασκευαστεί ο Ερμής του Πραξιτέλη, ο ναός των Δελφών, το Πτι Παλέ (Petit Palait) στο Παρίσι, είναι περιζήτητο στη γλυπτική για τη λαμπρότητα που προσδίδει στα έργα τέχνης. Επίσης ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το λευκό μάρμαρο της Πεντέλης, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τα κυριότερα μνημεία της Αθήνας κατά την αρχαιότητα και μάλιστα για ένα από τα σπουδαιότερα, τον Παρθενώνα.
Επικρατώντας μέχρι και σήμερα ο όρος ‘‘Ελγίνεια Μάρμαρα’’ ακόμη και σε εγκυκλοπαιδικά λεξικά, δίνουμε τροφή στους κάθε είδους σφετεριστές της ιστορίας όχι μόνο του δικού μας λαού αλλά όλων των εθνοτήτων, να πουλούν το φαινομενικό και αληθοφανές δικαίωμα της ιδιοκτησίας αντί πολλαπλών πινακίων οσπρίων, πράγμα που σε κάθε νομική πρακτική είναι φαινόμενο καταδικαστέο.
Αυτός λοιπόν ο Σκοτσέζος ευγενής Τόμας Έλγιν, πρεσβευτής στην Υψηλή Πύλη στην περίοδο 1792-1802, εκμεταλλεύτηκε τις γνωριμίες του στην Οθωμανική κυβέρνηση, που είναι αλήθεια ότι παρέπαιε μέσα από θαλασσοδάνεια, στους οίκους των Αμβούργων και έναντι υψηλού χρηματικού ποσού μεθερμηνευόμενο με βάση της αναλογίας του χρήματος της εποχής αντί ‘‘πινακίου φακής’’, πήρε την άδεια να μετακυλήσει – να μεταφέρει στην πατρίδα του αρχαιότητες που απέσπασε από την Ελλάδα κατά τα έτη 1803-1812. Αφαίρεσε από τον Παρθενώνα τις μορφές των αετωμάτων, μεγάλο αριθμό από μετόπες και από πλάκες της ζωφόρου, παραδίδοντας τις μαζί με γλυπτά από το Ερεχθείο και άλλων στο Βρετανικό Μουσείο. Από το 1816 εκτίθενται σε ειδική πτέρυγα του μουσείου, αποτελώντας πόλο έλξης.
Η ιστορική αυτή κλοπή καθαγίασε τον κύριο Έλγιν στους ομόσταυλούς του αποδίδοντας σ` αυτόν τον τίτλο του λόρδου, στον κλέφτη της ιστορίας ενός έθνους. Παρότι θεωρήθηκε η ενέργειά του εξαρχής κατακριτέα και μάλιστα δια λόγου και πράξεων Λόρδου Βύρωνα η μητριά χώρα ποτέ δεν ενέδωσε στις πιέσεις των όποιων κύκλων, επίσημων και μη , για οριστική επιστροφή των μαρμάρινων γλυπτών στη φυσική τους θέση και στην αγκαλιά της μητέρας χώρας, της Ελλάδας μας.
Κατά καιρούς υπήρξαν κινήσεις από επιστήμονες και καλλιτέχνες για την επιστροφή των γλυπτών στη μητέρα χώρα σχεδόν από την απαρχή του ελληνικού κράτους. Ο αγώνας αυτός εντάθηκε χάρη στις ενέργειες της Μελίνας της Ελλάδος, κατά κόσμο Μερκούρη , εγγονή του πρώτου δημάρχου των Αθηνών, στη θητεία της ως υπουργού πολιτισμού από το 1981 και μετά. Η ίδια ανέδειξε σε μείζον εθνικό θέμα την επιστροφή των μαρμάρων με κινήσεις που έστρεψαν μεγάλη μερίδα της διανόησης – και όχι μόνο - υπέρ των ελληνικών θέσεων- διεκδικήσεων και δημιουργώντας ένα μόνιμο σημείο τριβής στις σχέσεις Ελλάδας και γηραιάς Αλβιόνας. Στο λόγο της στην Oxford Union το 1986 ανέφερε χαρακτηριστικά :
« Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Έλγιν σαν άσχετη προς το παρόν. Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δυο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ`όνομά της.»
Ο θάνατος της Μελίνας του πολιτισμού (1994) άμβλυνε τη διαμάχη αν και δείγματα κακομεταχείρισης των γλυπτών που αποκαλύφτηκαν από την επικαιρότητα δίνουν συνεχώς εφαλτήριο στις ελληνικές διεκδικήσεις.Για να ξαναπάμε πίσω χρονολογικά, πρέπει να αναφέρουμε πως ο μουσουλμάνος Οθωμανός κατακτητής της Αθήνας και της Ακροπόλεως Ομάρ (1458) σεβάστηκε το κάλλος του ναού μετατρέποντας το στο κυριότερο τζαμί της Αθήνας. Εδώ είναι το οξύμωρο της όλης υπόθεσης λαμβάνοντας υπόψη ότι ο χριστιανός Ενετός δόγης Φρατζέσκο Μoροζίνης βομβάρδισε την Ακρόπολη και έπληξε έτσι και τον Παρθενώνα που χρησίμευε τότε σαν πυριταποθήκη. Κατά την ολιγόχρονη Ενετική κατοχή, μια ατυχής προσπάθεια αφαίρεσης αγαλμάτων από τα αετώματα, είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή και την καταστροφή τους. Η νομιμότητα της κτήσης των Μαρμάρων του Παρθενώνα είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, όχι μόνο εξαιτίας του αμφισβητούμενου εγγράφου που είναι γνωστό ως «φιρμάνι» και το οποίο απέσπασε ο Έλγιν από το Σουλτάνο της Κων/πολης το 1801. Το περιβόητο «φιρμάνι» αλλά και τα έγγραφα του 1802 τα οποία υποθετικώς επικυρώνουν τις προηγούμενες παρανομίες, δεν υπάρχουν. Το μόνο υπάρχον κείμενο είναι μια ιταλική μετάφραση ενός Τουρκικού εγγράφου του 1801, η αξία του οποίου ως «φιρμάνι» , αμφισβητείται. Οι πράξεις του Έλγιν ξεπερνούσαν κατά πολύ την εξουσία που καθόριζε το «φιρμάνι», το οποίο απλώς εξουσιοδοτούσε τους καλλιτέχνες του να μπαίνουν στην Ακρόπολη, να σχεδιάζουν και να φτιάχνουν εκμαγεία. Επιπλέον, ο Έλγιν και οι πράκτορές του κατηγορούνται πως απείλησαν και δωροδόκησαν Οθωμανούς αξιωματούχους προκειμένου να μην παρεμβαίνουν στις πράξεις τους. Η λεηλασία του Έλγιν λειτούργησε σαν ένα χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου για το ναό, που στην ουσία ολοκλήρωσε τις καταστροφές, φέρνοντας τον στην παρούσα κατάσταση.
Παρά την αντοχή του, ο σεισμός του 1981 καταπόνησε τη βορειοανατολική γωνία του κτιρίου και κατέστησε απαραίτητη την υφιστάμενη προσπάθεια αποκατάστασης με τη χρήση Πεντελικού μαρμάρου και υπεύθυνο αρχαιολόγο τον Μανόλη Κορρέ (1984). Κατά τη διάρκεια της αναστύλωσης έγιναν σημαντικές επεμβάσεις όπως η αφαίρεση της δυτικής ζωφόρων το 1994.
Ο Παρθενώνας όμως συνεχίζει να αποτελεί παγκόσμιο πόλο έλξης και έναν από τους σπουδαιότερους πρεσβευτές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού υπενθυμίζοντας με την παρουσία του το σημαντικότερο ρόλο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος μέσα στην παγκόσμια ιστορία. Είναι γνωστός παγκοσμίως όχι μόνο ως ένα μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, αλλά και ως η επιτομή της συνεισφοράς του Ελληνικού πνεύματος στην πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Η μοναδικότητα του μνημείου και η ανάγκη να αποκατασταθεί η ενότητα των γλυπτών του, κάνουν επιτακτική την ανάγκη να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα , τα οποία φιλοξενούνται στο Βρετανικό Μουσείο. Η επανένωση των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αθήνα, στην πόλη όπου δημιουργήθηκαν, θα επιβεβαιώσει την επανένταξή τους στο ιστορικό, τοπογραφικό και πολιτιστικό τους πλαίσιο και θα συμβάλλει στην πληρέστερη κατανόηση και ερμηνεία τους.
Όσο για τη πράξη του κυρίου Έλγιν στον οποίο κατ` ευφημισμό δόθηκαν διάφοροι τίτλοι ευγένειας ένα έχω να του προσάψω : η ιστορία μιας κλοπής είναι θέμα για τα κατά τόπους αστυνομικά δελτία όπως αυτά εκδίδονται κατά σωρεία από τις δεκάδες αστυνομικές διευθύνσεις αλλά η κλοπή της ιστορίας ενός λαού και ενός έθνους γενικότερα και μάλιστα όταν αυτή είναι πολλαπλά επαναλαμβανόμενη, στοιχειοθετεί μέγα αδίκημα που συνάδει με την ποταπότητα και την ελαφρότητα του πράτοντος, εξευτελίζει την χώρα που τον γέννησε και δημιουργεί σημαίνον θέμα ιλαρότητας που αγγίζει τα όρια του σατυρικού δράματος για έναν άνθρωπο που η ιστορία περιγράφει με μελανά στίγματα το πολιτικό του πέρασμα μέσα από την τόσο μεγάλη θέση ευθύνης και που του εξωραΐζει πιθανές σωστές ενέργειες κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας.
Αυτός ήταν ο λόρδος Έλγιν που σίγουρα δεν ήταν ο κλέφτης της Βαγδάτης, μια που θα θέλανε να μείνει στην ιστορία σαν κλέφτης της φαντασίας των παιδιών και όχι σαν κλέφτης της ιστορίας και της δοξασίας ενός λαού που τον εξέθρεψε με περισσή σοβαρότητα και που του ζήτησε την αγαστή επ`ολίγον συνεργασία του. Δυστυχώς στάθηκε μικρός άνθρωπος στα μεγάλα που τον περιέβαλαν και δη στο ιστορικό γίγνεσθαι της μητέρας χώρας της Ευρώπης.
Πηγή
http://www.24grammata.com/
