Πόσο αληθινός είναι ο κόσμος μας; Πόσο αυθεντικοί είμαστε
εμείς σαν άνθρωποι; Είμαστε άραγε αυτοί που νομίζουμε; Φιλόσοφοι αλλά
και επιστήμονες έχουν επισημάνει εδώ και αιώνες την απατηλότητα αυτού
του κόσμου, το κατά πόσον είμαστε αυτοί που νομίζουμε και πιο ποσοστό
ελευθερίας έχει ο άνθρωπος για να αναδείξει τον «πραγματικό» του εαυτό.
Η απατηλότητα της ιδέας για τον εαυτό μας αλλά και τον κόσμο έχει
παρουσιαστεί από τον Πλάτωνα, εδώ και 2.500 χρόνια με τον «Μύθο της
Σπηλιάς» που παρουσιάζεται στην «Πολιτεία» του. Εκεί ο Πλάτωνας
παρουσιάζει τους ανθρώπους δεμένους με αλυσίδες στο βάθος μιας σπηλιάς,
να παρακολουθούν σκιές που παρουσιάζονται σε έναν τοίχο, τις οποίες
αυτοί αντιλαμβάνονται σαν πραγματικότητες.
Επιπλέον οι δεσμώτες αντιλαμβάνονται τις αλυσίδες τους σαν
«κοσμήματα», σαν πολύτιμα εργαλεία που τους δένουν με τον κόσμο, χωρίς
όμως να συνειδητοποιούν ότι πρόκειται για τα δεσμά που τους εμποδίζουν
να απομακρυνθούν από τη σπηλιά και να αντικρίσουν το φως του ήλιου και
τη ζωή που σφύζει έξω από τη σπηλιά.
Ο μύθος του σπηλαίου
Ο μύθος αυτός διηγείται πως σε ένα σπήλαιο, κάτω από τη γη,
βρίσκονται μερικοί άνθρωποι αλυσοδεμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να
μπορούν να δουν μόνο τον απέναντί τους τοίχο. Δεν μπορούν να κοιτάξουν
ούτε πίσω, ούτε δεξιά, ούτε αριστερά. Πίσω τους ωστόσο είναι αναμμένη
μια φωτιά.
Έτσι οτιδήποτε εκδηλώνεται πίσω από την πλάτη τους αναπαριστάνεται
ως σκιά στον απέναντι τους τοίχο. Επειδή οι άνθρωποι αυτοί σε ολόκληρη
τη ζωή τους τα μόνα πράγματα που έχουν δει είναι οι σκιές των πραγμάτων,
έχουν την εντύπωση ότι οι σκιές που βλέπουν πάνω στον τοίχο είναι τα
ίδια τα πράγματα. Εάν όμως κάποιος από τους αλυσοδεμένους ανθρώπους του
σπηλαίου κατορθώσει να ελευθερωθεί, να βγει από τη σπηλιά και να ανέβει
πάνω στη γη και, κάτω από το φως του ήλιου πλέον, δει τα πράγματα, θα
καταλάβει την πλάνη στην οποία ζούσε όσο ήταν μέσα στη σπηλιά. Θα
αντιληφθεί τότε ότι οι σύντροφοι του, που εξακολουθούν να βρίσκονται
αλυσοδεμένοι στο σπήλαιο, ζουν βυθισμένοι μέσα στις ψευδαισθήσεις.
Έρχεται όμως κάποια στιγμή, που κάποιοι δεσμώτες, καταφέρνουν ν’
απαλλαγούν απ’ την επιρροή των αισθήσεων και των δογμάτων και να
γνωρίσουν την αλήθεια, βασιζόμενοι στις αποδείξεις που τους παρέχει μόνο
ο ορθός λόγος και η καθαρή σκέψη. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι φιλόσοφοι
και οι «πεπαιδευμένοι», οι μορφωμένοι, που η παιδεία τους δείχνει τον
τρόπο πώς, ξεγλιστρώντας μέσα από τα ποικίλα δογματικά δίχτυα, να
ξεφύγουν από τη μοίρα των δεσμωτών της σπηλιάς…
Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης
του φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Οι φυλακισμένοι αρχίζουν
να αποδίδουν τα μη πραγματικά σχήματα των σκιών με όρους και έννοιες,
ενώ πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι η πραγματικότητα.
Το ότι οι φυλακισμένοι, ωστόσο, μπορούν να δουν μόνο τις σκιές
αυτές, δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μες στο
σπήλαιο. Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από
το σπήλαιο, θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω.
Αν, ωστόσο, συνηθίσουν το φως, θα δουν καθαρά τον Ήλιο, που συμβολίζει
το Αγαθό, και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μες στο σπήλαιο ήταν απλά
αντίγραφα των αληθινών.
Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω, λυπούμενοι τους φυλακισμένους
συντρόφους τους. Πίσω, όμως, στο σπήλαιο, δε θα μπορούν να συνηθίσουν
στο σκοτάδι, και, προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια,
ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους. Ωστόσο, όσοι
ελευθερώθηκαν, οι φιλόσοφοι, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να
διδάξουν και τους υπόλοιπους.
Πηγή
