Μουσική! Δισκογραφία! Δίσκοι, cds, κασέτες, βινύλια, άλμπουμς, εξώφυλλα ... συνθέτες, νότες, τραγουδιστές, στίχοι, τραγούδια ...! Έννοιες και αντικείμενα, τόσο οικεία, τόσο προσιτά σε όλους εμάς που νότες συντροφεύουν κάθε δευτερόλεπτο της καθημερινής μας πάλης. Στις μουσικές μας προτιμήσεις ανήκει το πιο καλοξεσκονισμένο ράφι της βιβλιοθήκης μας. Παλιά βινύλια στη μια του άκρη, ένα παλιό πικάπ δίπλα σε ένα cd player, πολλά cds, δύο τρία συλλεκτικά 45άρια, λίγες αυτοσχέδιες 90άρες κασέτες γραμμένες, ένα άρθρο για τα blu-ray discs. Αντικείμενα που δε δανείζουμε, που κοιτάμε με νοσταλγία ή περιφάνεια, που αγαπούμε σαν τις ψυχές μας, που το ένα διαδέχεται το άλλο στο χρόνο και μαζί συνυπάρχουν. Τι θα λέγατε για ένα ταξίδι, μία μικρή αναδρομή στις εποχές της μουσικής δισκογραφίας από τις αρχές του περασμένου αιώνα ως τις μέρες μας; Ξεκινάμε;
Να παίζουν τα γραμμόφωνα ...
Κι όμως έχουν περάσει πάνω από 100 χρόνια! Πάνω από ένας αιώνας
μουσικής δισκογραφίας! Οι πρώτες συσκευές καταγραφής ήχου
πρωτοπαρουσιάστηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα, με το Γάλλο Leon Scott
(Λεόν Σκοτ) να δημιουργεί μια τέτοια συσκευή. Είκοσι χρόνια μετά ο
Thomas Edison (Τόμας Έντισον) θα παρουσιάσει το «φωνογράφο», μία συσκευή
καταγραφής και αναπαραγωγής ήχου, μέσω σφαιρικών κυλίνδρων. Δέκα χρόνια
αργότερα, ο Έντισον θα εξελίξει το φωνογράφο του, τον οποίο και θα
διαθέτει πλέον για εμπορική εκμετάλευση μέσω της νεοσύστατης εταιρίας
του EdisonPhonographs. Την ίδια εποχή ο ανταγωνιστής Graham Bell, ήταν ο
εμπνευστής του «γραφόφωνου», μίας βελτιωμένης έκδοσης του φωνογράφου
του Έντισον και που αργότερα θα αποτελέσει τη βάση της Columbia. Πάνω
στο γραφόφωνο του Bell, ο Edison θα εξελίξει το φωνογράφο του. Η ιστορία των μουσικών ηχογραφήσεων είχε μόλις αρχίσει ...
Η βιομηχανία κατασκευής και διάθεσης του φωνογράφου και του
γραφόφωνου άργησε να αγγίξει το φιλόμουσο κοινό. Η πτώχευσή της
συγκρατήθηκε από την κατασκευή των πρώτων συσκευών αναπαραγωγής
μουσικής με κερματοδέκτη. Δεν ήταν παρά οι πρόδρομοι των juke box! Το
όραμα μιας συσκευής αναπαραγωγής ήχου χαμηλού κόστους και ευρείας
κατανάλωσης έγινε πράξη από το Γερμανό Emil Berliner (Εμίλ Μπερλίνερ), μετανάστη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Berliner με τη βοήθεια ενός Αμερικανού μηχανικού, κατασκεύασε το πρώτο «γραμμόφωνο». Οι δυο μαζί ίδρυσαν την εταιρία Victor το μεγαλύτερο κατασκευαστή γραμμοφώνων και δίσκων στις αρχές του 20ου αιώνα.
Παράλληλα, ο Berliner ιδρύει παράρτημα δίσκων της εταιρίας του στο Λονδίνο, το οποίο και γίνεται γνωστό από την ετικέτα των δίσκων του: His Master’s Voice και από το Niper το σκυλάκι. Ο δίσκος σταδιακά αντικαθιστά τον κύλινδρο. Ο Berliner με μία πρωτοποριακή μέθοδο έδωσε τη δυνατότητα κατασκευής χιλιάδων αντιτύπων δίσκων από την ίδια πρωτότυπη μήτρα. Ακόμη και ο Edison υποχρεώνεται να στραφεί ταυτόχρονα και στην κατασκευή των δικών του δίσκων. Οι τρεις εταιρίες Victor, Columbia και Edison πουλούν εκατομμύρια δίσκους παγκοσμίως. Πολύ σύντομα η μουσική βιομηχανία θα γίνει μία από τις πιο σημαντικές βιομηχανίες στον κόσμο. Το 1906 το γραμόφωνο Victrola της εταιρίας Victor θα κάνει την εμφάνισή του. Λίγα χρόνια μετά η εταιρία Decca θα παρουσιάσει το πρώτο φορητό γραμμόφωνο και αργότερα τα πρώτα ηλεκτρικά φορητά γραμμόφωνα θα βγουν στην αγορά. Σκοπός του γραμμοφώνου ήταν να αποτελέσει μία φορητή συσκευή ψυχαγωγίας, ικανή να αναπαράγει τον ήχο, τη μουσική. Το χαρακτηριστικό χωνί των πρώτων μοντέλων ενίσχυε τον ήχο, αλλά και την καλλιτεχνική του ταυτότητα.
Το γραμμόφωνο αγαπήθηκε πολύ. Ίσως γιατί δεν ήταν απλά μία συσκευή, αλλά ένα σημείο πολιτισμού, κερδίζοντας μία θέση στο πάνθεον της μουσικής ιστορίας.
Nipper, το σκυλάκι της His Master’s Voice
Ο Nipper, ο πασίγνωστος σκύλος της ετικέτας His Master’s Voice, γεννήθηκε στο της Αγγλίας. Πήρε το όνομά του από τη μανία του να δαγκώνει τους αστραγάλους των ανθρώπων. Το αφεντικό του Mark Barraud ήταν ζωγράφος θεατρικών σκηνών. Όταν ο ίδιος πέθανε, ο επίσης ζωγράφος αδελφός του Francis ανέλαβε να φροντίσει το σκύλο.
Περίπου δέκα χρόνια αργότερα και τρία χρόνια μετά το θάνατο του Nipper, ο Francis Barraud θα θυμηθεί τον πιστό του φίλο να κάθεται δίπλα στο χωνί ενός φωνογράφου Edison και να προσπαθεί να καταλάβει από που προέρχεται ο ήχος. Ο Barraud θα ζωγραφίσει τη σκηνή και θα ονομάσει τον πίνακά του «Σκύλος κοιτά και ακούει ένα φωνογράφο». Προσπαθώντας να πουλήσει τον πίνακά του στην Edison Phonographs θα συναντήσει την άρνηση. Οι σκύλοι δεν ακούν φωνογράφους, του είπαν! Ο Barraud θα βάψει χρυσό το χωνί του γραμμοφώνου του πίνακά του και θα αναζητήσει την τύχη του σε μία νεοσύστατη εταιρία την Gramophone Company, Ltd. Εκεί θα έχει καλύτερη τύχη. Θα του ζητήσουν να αλλάξει τη μορφή του γραμμοφώνου, ώστε να μοιάζει με το δισκο-γραμμόφωνο Berliner. Ο Barraud θα συμφωνήσει, θα αφαιρέσει τους κυλίνδρους από το φωνογράφο του πίνακά του και θα τον κάνει να μοιάζει με το μοντέλο γραμμοφώνου που του είχε παραχωρήσει η εταιρία. Λίγο πριν την αυγή του 20ου αιώνα, ο Barraud θα πουλήσει τον πίνακά του και τα δικαιώματα αυτού, αντί 100 λιρών. Δέκα χρόνια αργότερα, «η φωνή του κυρίου του (his master’s voice)» θα κατοχυρωθούν επίσημα σαν εμπορικό σήμα.
Ο Francis Barraud μέχρι το θάνατό του, θα ζωγραφίσει πολλά ακόμη αντίγραφα του πίνακά του.
Ο σκύλος Nipper ετάφη δίπλα στον Τάμεση. Σήμερα, μία πινακίδα στο
σημείο μας θυμίζει το θρυλικό αυτό σκυλάκι. Ο πίνακας του Barraud
απέκτησε μία μόνιμη θέση στα γραφεία της EMI και αν τον παρατηρήσει
κανείς προσεκτικά, θα καταφέρει να διακρίνει και τον αρχικό φωνογράφο.
Από τα δισκάκια γραμμοφώνου στο βινύλιο
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, γεννιέται το βινύλιο! Το 1948, το βινύλιο θα καθιερωθεί ως το κύριο μέσο κατασκευής των μουσικών δίσκων. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η εταιρία Decca θα φτιάξει δίσκους 78 στροφών από βινύλιο. Οι ανταγωνιστές της δε θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Θα φτιάξουν τους πρώτους δίσκους 45 στροφών από βινύλιο την ίδια περίοδο. Γεγονός το οποίο θα σημάνει σταδιακά την κατάργηση των δίσκων γραμμοφώνου, με τις πωλήσεις να μειώνονται τη δεκαετία του 1950 και τα τελευταία 78άρια να εκδίδονται στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Την ίδια περίοδο ο δίσκος 33 στροφών εμφανίστηκε στην αγορά για λογαριασμό της εταιρίας CBS. Στα χρόνια που ακολούθησαν και με τις τεχνολογίες που τα συνόδευσαν αρκετά μουσικά κομμάτια των 78 στροφών επανακυκλοφόρησαν σε σχετικές συλλογές. Μία νέα, high fidelity εποχή θα ξεκινήσει για τους λάτρεις της μουσικής και η μουσική βιομηχανία θα γυρίσει μία ακόμη σελίδα.
Οι δίσκοι βινυλίου 45 και 33 στροφών, έφεραν μία πραγματική επανάσταση στη μουσική βιομηχανία, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950. Μια πραγματική έκρηξη της εμπορικής εκμετάλλευσης του βινυλίου ώθησε σε εκατομμύρια πωλήσεις δίσκων βινυλίου για όλα τα χρόνια που ακολούθησαν, μέχρι τη σταδιακή περιθωριοποίησή τους με την έλευση της ψηφιακής εποχής στον ήχο. Όμως, στην πράξη η παραγωγή δίσκων βινύλιο δε σταμάτησε ποτέ.
- Το πρώτο ελληνικό τραγούδι που ηχογραφήθηκε σε δίσκο 78 στροφών, ήταν η «Σμυρνέϊκη Σερενάτα» με τον τενόρο Μιχάλη Αραχτίζη, στη Νέα Υόρκη.
- Ο τελευταίος δίσκος γραμμοφώνου φαίνεται να εκδόθηκε το 1960 από τη Melody και περιείχε το τραγούδι «Θα φύγεις» με τη Μαίρη Καζή.
- Περίπου 25.000 ελληνικά τραγούδια βρίσκονται τυπωμένα σε δίσκους γραμμοφώνου.
- Ο συνθέτης με τους περισσότερους δίσκους γραμμοφώνου είναι ο Βασίλης Τσιτσάνης. 408 τραγούδια του έχουν γραμμοφωνηθεί.
Ξετυλίγοντας ... τραγούδια
Η μαγνητοταινία ήταν μία επινόηση του Δανού μηχανικού Πούλσεν που έγινε πράξη στα τέλη του 19ου αιώνα. Γρήγορα επικράτησε σαν μέθοδος καταγραφής ήχου και εικόνας, κυρίως στα κινηματογραφικά στούντιο και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 είχε υιοθετηθεί πλήρως στους χώρους αυτούς
Η κασέτα παρουσιάστηκε στην παγκόσμια αγορά σχεδόν ταυτόχρονα με τους δίσκους 33 στροφών, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Η ευρεία εμπορική της χρήση θα καθιερωθεί περίπου 20 χρόνια αργότερα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ιδιαίτερα προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μετά, με τη διάθεση των φορητών μαγνητοφώνων, οι κασέτες γνώρισαν μεγάλη άνθιση και οι εταιρίες εφάρμοσαν την παράλληλη κυκλοφορία των τίτλων τους σε κασέτες και δίσκους 33 στροφών. Τα μονοφωνικά φορητά κασετόφωνα, που μπορούσαν να λειτουργήσουν και με μπαταρίες, και αργότερα τα μικρά στέρεο κασετόφωνα (walkman) έγιναν το πιο δημοφιλές μέσο ακρόασης μουσικής για τη νεολαία, υποχρεώνοντας τις εταιρίες να μπουν στο πνεύμα της εποχής και να εκδόσουν.
Εποχή άφησαν όμως και οι κασέτες ... χωρίς ήχο! Οι 60λεπτες και 90λεπτες άγραφες κασέτες αποτέλεσαν πόλο έλξης για τους απανταχού μουσικόφιλους. Συνδυάστηκαν αρμονικά με τα βινύλια και το ραδιόφωνο, φιλοξενώντας αυτοσχέδιες προσωπικές συλλογές από διαφορετικά βινύλια και ραδιοφωνικές ηχογραφήσεις. Ιδιαίτερα στη χώρα μας, που η άνθισή τους συνδυάστηκε με τα πρώτα χρόνια της ελεύθερης ιδιωτικής ραδιοφωνίας.
Με την έλευση της ψηφιακής εποχής, κασέτα και βινύλιο θα πάρουν σιγά σιγά το δρόμο προς την ιστορία.
Η 8-κάναλη κασέτα
Λίγοι θυμούνται την 8-κάναλη κασέτα. Ακόμη λιγότεροι τη γνωρίζουν. Θυμάμαι, πολύ μικρή, το νονό μου, Μικρασιάτη στην καταγωγή από τη Σμύρνη. Λάτρης της μουσικής, έτρωγε μαζί μας τις Κυριακές και πάντα κρατούσε για δώρο κασέτες του Νταλάρα, της Αλεξίου και του Πάριου. Η μουσική θρέφει το νου, έλεγε. Το στομάχι μπορεί να αντέξει χωρίς τροφή, ο νους όχι.
Η μεγάλη κασέτα, με τη μοναδική δυνατότητα να επαναλαμβάνει την ακολουθία των τραγουδιών με το πέρας του τελευταίου, έκλεψε τις καρδιές κυρίως των αυτοκινητιστών, στα τέλη της δεκαετίας του 1960.
Κατασκευάσθηκε αρχικά από την αεροπορική βιομηχανία. Γρήγορα οι βιομηχανίες αυτοκινήτων εμπιστεύτηκαν τη μουσική διασκέδαση των επιβατών των μοντέλων τους στις 8-κάναλες. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκαν και επιτραπέζια κασετόφωνα για 8-κάναλες ταινίες, που όμως δεν είχαν την ίδια απήχηση στην αγορά. Και στην Ελλάδα, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κυρίως τη δεκαετία του 1970, αρκετοί τίτλοι εκδόθηκαν σε 8 track tapes.
Οι 8-κάναλες κασέτες (8-track) εξαφανίστηκαν εντελώς από την παγκόσμια αγορά, στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Το walkman
Το πρώτο walkman γεννήθηκε από την εταιρία Sony το 1979 στην Ιαπωνία και ο τίτλος που δόθηκε στο πρώτο μοντέλο της έμελλε να ονομάζει στο εξής τις συσκευές όλων των εταιριών. Ένα χρόνο νωρίτερα, ένας Γερμανός μηχανικός είχε κατοχυρώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες μία αντίστοιχη φορητή συσκευή αναπαραγωγής μουσικής με κασέτα, το Stereobelt. O Ανδρέας Πάβελ αξίωσε την πατρότητα του walkman από τη Sony, μετά όμως από μία σειρά δικαστικών μαχών ήλθε σε συμφωνία με την εταιρία και παραιτήθηκε του δικαιώματός του, έναντι ενός σημαντικού ποσού.
Το walkman ήταν κι αυτό με τη σειρά του μία επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο η μουσική έφτανε στα αυτιά των απανταχού μουσικόφιλων. Τώρα, μπορούσε εύκολα κάποιος να «έχει πάντα μαζί του την αγαπημένη του μουσική!» Βασισμένο σε μία ιδέα του αντιπροέδρου της εταιρίας Sony, που ήθελε να ακούει τις αγαπημένες του όπερες στα μεγάλα αεροπορικά του ταξίδια, το μικρό φορητό walkman με τις μικρές μπαταρίες και τα ακουστικά για τα αυτιά καθιερώθηκε πολύ γρήγορα στην αγορά και εκσυγχρονίστηκε. Με την έλευση της ψηφιακής εποχής, το walkman σταδιακά αποσύρθηκε και έδωσε τη θέση του στο cd player.
CD (Compact Disc)
Η ψηφιακή εποχή θα κάνει την εμφάνισή της στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το πρώτο μικρό δισκάκι διαμέτρου 12 εκατοστών που βγάζει ψηφιακό ήχο, μαζί με το πρώτο player θα πρωτοπαρουσιαστεί από τις εταιρίες Sony και Philips το 1982, μετά από ένα χρονικό διάστημα συνεργασίας έρευνας και προσπάθειας. Το cd (compact disc) δεν ήταν παρά η εμπορική αποτύπωση της τεχνολογίας laser στη μουσική, με την οποία στάθηκε πια δυνατό να ακούμε το ηχογραφημένο περιεχόμενο, χωρίς την «επαφή» του player με το δίσκο.
Στα πρώτα cds ήχου που θα εκδοθούν συγκαταλέγονται το cd των Abba The visitors και η «Συμφωνία των Άλπεων» του Ρίχαρντ Στράους που ηχογραφήθηκε για λογαριασμό της Deutsche Grammophon, κοντά στα μέρη που ο Berliner ηχογράφησε τους πρώτους δίσκους γραμμοφώνου σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα! Γενικά, οι πρώτες ηχογραφήσεις σε cd αφορούσαν κυρίως κλασική μουσική, μιας και οι θαυμαστές της φέρονταν περισσότερο διατεθιμένοι να καταβάλουν το υψηλό αντίτιμο σε cds και cd-players.
Μικρό μέγεθος, μεγάλη χωριτικότητα, ανθεκτικό υλικό, καλή ποιότητα ήχου, εύκολη πλοήγηση στο μουσικό περιεχόμενο ήταν μερικά από τα χαρακτηριστικά που γρήγορα καθιέρωσαν το cd ως το κύριο μέσο εγγραφής και αναπαραγωγής ήχου και μουσικής στη δεκαετία του 1980, παγκοσμίως. Αν και στην αρχή οι δισκογραφικές εταιρίες εμφανίστηνκαν διστακτικές απέναντι στη νέα τεχνολογία, γρήγορα υποχρεώθηκαν να την αποδεχθούν και τελικά να εκδόσουν και να επανεκδόσουν στα επόμενα χρόνια ανυπολόγιστο αριθμό τίτλων σε cd. Ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1980, παγκοσμίως οι πωλήσεις cd θα ξεπεράσουν αυτές του βινυλίου.
Στην Ελλάδα, τη δεκαετία του 1990, οι δισκογραφικές εταιρίες επανέκδοσαν μαζικά έναν πολύ μεγάλο αριθμό δίσκων βινυλίου σε cd, ξεκινώντας από τα κλασικά έργα των Ελλήνων δημιουργών. Μέχρι και σήμερα, το cd εξακολουθεί να είναι το κύριο μέσο παραγωγής και διάθεσης μουσικής στη χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως. Στα 25 και πλέον χρόνια ζωής του, πάνω από 200 δισεκατομμύρια τίτλοι μουσικής σε cd έχουν πουληθεί παγκοσμίως.
Περίπου 10 χρόνια μετά την εμφάνισή του, το cd θα "μικρύνει" σε μέγεθος, όταν η εταιρία Sony στις αρχές του 1991 θα παρουσιάσει το Mini Disc (MD). Το Mini Disc ποτέ δε γνώρισε την απήχηση του cd στην αγορά, ή τουλάχιστον αυτή που ανέμεναν οι εμπνευστές του. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως σα μέσο εγγραφής παρά αναπαραγωγής, λόγω και της ευκολίας που έχει ως προς την αναζήτηση ή και την επί τόπου επεξεργασία των περιεχομένων του.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μία νέα και ιδιαίτερα δημοφιλής μέχρι τις μέρες μας ψηφιακή κωδικοποίηση του ήχου έκανε την εμφάνισή της. Δεν είναι άλλη από τα πασίγνωστα αρχεία mp3 που αποτελούν πιστό μας σύντροφο σχεδόν δύο δεκαετίες!
Η ανακάλυψη ανήκει σε γερμανούς μηχανικούς του ιδρύματος Fraunhofer και αποτελεί μία συμπιεσμένη μορφή αρχείου ήχου, στην οποία έχουν αφαιρεθεί συχνότητες που δεν ακούει το ανθρώπινο αυτί και που δίνει αρχείο με πολύ μικρότερο μέγεθος, αλλά με ένα αρκετά ικανοποιητικό μουσικό αποτέλεσμα, ποιότητας λίγο υποδεέστερης από αυτής του compact disc. Από το ίδιο ιστιτούτο κατασκευάστηκε και το πρώτο mp3 player, με σκοπό ακριβώς αυτό: να παίζει mp3 αρχεία μουσικής.
Τα mp3 έκαναν κι αυτά τη δική τους επανάσταση, ιδιαίτερα από τα πρώτα χρόνια της ανέλιξης της δημοφιλίας του internet και έχουν περίοπτη θέση στη μουσική βιομηχανία στις μέρες μας.
Σήμερα, οι περισσότερες εταιρίες έχουν επιλέξει να διακινούν τη μουσική και τα έργα των καλλιτεχνών τους μέσω διαδικτύου σε μορφή mp3, κομμάτι κομμάτι, αν όχι αποκλειστικά, σίγουρα παράλληλα και με τους άλλους τρόπους διάθεσης.
Για τους απλούς χρήστες, ιδιαίτερα της νεότερης γενιάς, τα αρχεία mp3 παραμένουν καθημερινός σύντροφος μουσικής απόλαυσης. Μικρά σε μέγεθος, χωρούν κατά δεκάδες σε δισκάκια cds, ανταλλάσσονται εύκολα ακόμα και με e-mail, τα έχει μαζί του κανείς πάντα στο φορητό του mp3 player. Αν κάποιος ζωγράφιζε την εποχή μας, σίγουρα δε θα έλειπε από τον πίνακά του, ο νεαρός με το iPod στο χέρι και τα ακουστικά στα αυτιά ...
Blu-ray Disc (BD)
Χαρακτηριστικό των δίσκων blu-ray, εκτός από την εξαιρετική ποιότητα και τη μεγάλη χωρητικότητα (25Gb στα single layer - 50Gb στα double layer) είναι η δυνατότητα φιλοξενίας πολλών extra που αφορούν το κύριο περιεχόμενό του όπως video, φωτοραφικό υλικό ή άλλα ντοκουμέντα καθώς και η διαδραστικότητα με το χρήστη.
Το ποιος θα είναι τελικά ο ρόλος του στη μουσική βιομηχανία και αν θα συνδυαστεί με καινοτόμες παραγωγές και φρέσκιες ιδέες, μένει να το δούμε. Αν και ακόμη είναι νωρίς, ένα κομμάτι του μέλλοντος σίγουρα του ανήκει ...
ΠΗΓΕΣ
Recording History by David Morton | www.recording-history.org
Fabulous Phonograph 1877 - 1977 by Roland Gelatt
Sound Recording: The life story of a technology by David Morton
IFPI: Η ιστορία των ηχογραφημάτων | www.ifpi.gr
Εφημερίδα "Το Βήμα", Το χρηματιστήριο του βινυλίου, 8-10-2000
Sony
Deutche Grammophon
Εφημερίδα "Καθημερινή", 18-8-2007
Η εκ περάτων δισκογραφία γραμμοφώνου, Διονύσης Μανιάτης
Thomas Edison Official Site | www.thomasedison.com
Οι απόψεις και οι σκέψεις των συνεργατών του Ορφέα δεν ταυτίζονται απαραίτητα με τη γνώμη του περιοδικού.
Απαγορεύεται αυστηρά η χρήση και η αναδημοσίευση του συνόλου ή μέρους των άρθρων του Ορφέα, χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων του περιοδικού και του συντάκτη και χωρίς ταυτόχρονη αναφορά της επωνυμίας του περιοδικού, του ονοματεπωνύμου του συντάκτη και του ακριβούς συνδέσμου του άρθρου
Κείμενο: Δώρα Παπαδοπούλου
