Κώστας Αυγίκος, Ιατρός
Μετά το κοινό κρυολόγημα, οι γαστρεντερίτιδες αποτελούν το δεύτερο σε συχνότητα νόσημα που εμφανίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Λαμβάνοντας υπ' όψη τα συμπτώματα που προκαλούν αλλά και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπισή τους, συμπεραίνουμε ότι δεν αποτελούν την καλύτερη παρέα κατά τη διάρκεια των γιορτινών ημερών που πλησιάζουν. Παραθέτουμε μερικά στοιχεία γι' αυτές, που θα σας βοηθήσουν να τις αποφύγετε στο μέτρο του δυνατού.
Τι είναι οι γαστρεντερίτιδες;
Όπως φανερώνει το όνομά τους είναι φλεγμονές που προσβάλλουν ταυτόχρονα το στομάχι και τα έντερα. Αν και μπορούν να οφείλονται σε πολλά αίτια, των οποίων η ακριβής εντόπιση δεν είναι πάντα δυνατή αλλά και απαραίτητη, τα συμπτώματά τους είναι κοινά και αρκετά γνωστά σε όλους. Η έναρξή τους είναι συνήθως αιφνίδια και εκδηλώνεται με διάρροια ή/και εμέτους. ’λλα συμπτώματα που μπορούν να τις συνοδεύουν είναι:
* οι κολικοειδείς πόνοι στην κοιλιά, δηλαδή πόνοι των οποίων η ένταση έχει κυματοειδή μορφή στο χρόνο με απότομες εξάρσεις και υφέσεις,
* η ανορεξία,
* ο πονοκέφαλος και οι μυαλγίες,
* ο πυρετός και, τέλος,
* ένα γενικότερο αίσθημα αδιαθεσίας και αδυναμίας.
Ποια είναι τα αίτιά τους;
Υπάρχει μια πληθώρα αιτίων που μπορεί να προκαλέσει την εικόνα που περιγράψαμε παραπάνω. Εκτός από ιούς, βακτήρια ή παράσιτα, όπου κατευθύνεται πρώτα η σκέψη όλων, υπεύθυνοι μπορεί να είναι μια σειρά από ετερόκλητους παράγοντες, όπως:
* συναισθηματική φόρτιση (άγχος, φόβος)
* ελαττωμένη ανοχή του οργανισμού σε συγκεκριμένες τροφές ή ομάδες τροφών, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, κατάσταση βέβαια που είναι συνήθως γνωστή από την παιδική ηλικία του ατόμου
* χημικές ουσίες που δρουν ως δηλητήρια και η προέλευσή τους μπορεί να είναι οργανική (μανιτάρια, οστρακοειδή) ή ανόργανη (απορρυπαντικά, εντομοκτόνα)
* φάρμακα, με συνηθέστερο εκπρόσωπο τα αντιβιοτικά.
Τι είναι η τροφική δηλητηρίαση;
Με αυτό τον όρο εννοούμε μια διαταραχή που προέρχεται από τη βρώση τροφίμων ή ποτών τα οποία έχουν επιμολυνθεί με:
* τοξίνες, δηλαδή ουσίες παραγόμενες από βακτήρια που αναπτύσσονται πάνω στις τροφές, όπως ο σταφυλόκοκκος και τα κλοστρίδια, είτε
* πληθυσμούς βακτηρίων, όπως η σαλμονέλλα και το κολοβακτηρίδιο.
Ευνόητο είναι, λοιπόν, ότι η τροφική δηλητηρίαση αποτελεί μια περίπτωση μόνο γαστρεντερίτιδας. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μια τοξίνη μπορεί να μην έχει επίδραση μόνο στο πεπτικό σύστημα, αλλά η δράση της να επεκτείνεται και σε άλλα τμήματα του οργανισμού. Ανάλογα με την ποσότητα της τοξίνης ή του βακτηρίου που εισήλθε στο γαστρεντερικό σύστημα, μπορεί να δώσει έντονα συμπτώματα και ν' αναγκάσει τον ασθενή ν' αναζητήσει ιατρική βοήθεια.
Πόσο επικίνδυνη είναι μια γαστρεντερίτιδα;
Μια κοινή γαστρεντερίτιδα, ιδιαίτερα αν πρόκειται για ιογενή, δεν είναι συνήθως επικίνδυνη για έναν υγιή ενήλικο. Όλοι γνωρίζουν, από λίγο ως πολύ, τα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα που πρέπει να πάρουν με την εμφάνισή της και η εφαρμογή τους είναι σχετικά εύκολη. Η νόσος περιορίζεται από μόνη της σε διάστημα που κυμαίνεται από μία ως τρεις ημέρες, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Υπάρχουν όμως συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων που είναι πιο εκτεθειμένοι στις επιπλοκές της. Αυτές περιλαμβάνουν όσους δεν μπορούν να φροντίσουν μόνοι τους τον εαυτό τους, όπως τα μικρά παιδιά, τους ευρισκόμενους σε εύθραυστη ισορροπία υγείας, όπως οι ηλικιωμένοι και οι πάσχοντες από χρόνια νοσήματα, και, τέλος, εκείνους με ελαττωμένες άμυνες, όπως οι ανοσοκατασταλμένοι και οι πάσχοντες από AIDS.
Ποιούς κινδύνους εγκυμονεί μια γαστρεντερίτιδα;
Βασικά, τον εξής ένα: την αφυδάτωση. Γι' αυτό και η σύσταση για αυξημένη λήψη υγρών (περίπου δύο λίτρα ανά 24ωρο), σε μικρές δόσεις, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπισή της. Αν αυτή δεν είναι δυνατή από το στόμα, λόγω των συνεχών εμέτων, τότε αυτά χορηγούνται ενδοφλέβια.
Ο ασθενής, εκτός από τα υγρά, πρέπει ν' αυξήσει και την πρόσληψη άλατος αφού πρέπει ν' αναπληρωθούν και οι απώλειες σε ηλεκτρολύτες (νάτριο, κάλιο).
Ταυτόχρονα, η διατροφή του θα πρέπει να μην περιέχει τροφές που επιβαρύνουν το πεπτικό σύστημα, όπως οι λιπαρές, ή το ερεθίζουν, όπως οι περιέχουσες φυτικές ίνες.
Επίσης, συνιστάται η παραμονή στο κρεβάτι μέχρι την ύφεση των συμπτωμάτων, πρακτική που εξασφαλίζει την ξεκούραση του ασθενούς και μειώνει την πιθανότητα μετάδοσης της νόσου.
Πότε είναι απαραίτητη η εξέταση από ιατρό;
Υπολογίζεται ότι μόνο ένας στους πέντε πάσχοντες από γαστρεντερίτιδα αναζητά τελικά ιατρική βοήθεια, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη με βάση όσα αναφέραμε παραπάνω. Επειδή, όμως, την εικόνα της μπορούν να μιμηθούν αρκετά νοσήματα, καλό θα ήταν να αναζητήσετε ιατρική συμβουλή αν:
* τα συμπτώματα επιμένουν με την ίδια ένταση για διάστημα μεγαλύτερο του τριημέρου, παρά την υιοθέτηση μέτρων αντιμετώπισης
* ο πόνος στην κοιλιά αποκτήσει σταθερή ένταση και εντοπίζεται σε συγκεκριμένο σημείο
* οι έμετοι επιμένουν και αυξάνονται σε ένταση
* υπάρχει αίμα, βλέννα ή πύο στις κενώσεις
* η θερμοκρασία του σώματός σας ανέβει πάνω από 38,5 βαθμούς Κελσίου
* διαπιστώσετε σημάδια αφυδάτωσης (στεγνά χείλη και δέρμα, υπερβολική δίψα, απουσία διούρησης για διάστημα μεγαλύτερο των έξι ωρών)
Υπάρχουν φάρμακα που θεραπεύουν τη νόσο;
Αυτό εξαρτάται από την αιτιολογία της. Όπως αναφέραμε παραπάνω, πρώτο μέλημα του ιατρού σας θα είναι η εξασφάλιση επαρκούς ενυδάτωσης σε κάθε περίπτωση.
Αν το αίτιο είναι μικροβιακό ή παρασιτικό, τότε υπάρχουν τα αντίστοιχα φάρμακα που το καταπολεμούν. Η εντόπιση του αιτίου γίνεται με τις κατάλληλες εργαστηριακές εξετάσεις και η χορήγηση του οποιουδήποτε φαρμάκου γίνεται με συνταγή ιατρού ο οποίος θα εκτιμήσει τη γενικότερη κατάσταση του ασθενούς.
Σκευάσματα που αναστέλλουν την κινητικότητα του εντέρου χορηγούνται μόνο σε ελαφρές περιπτώσεις και σε μικρές δόσεις. Αντενδείκνυνται σε περιπτώσεις που εκδηλώνεται πυρετός ή ανιχνεύεται αίμα στα κόπρανα. Ομοίως, η χρήση αντιεμετικών δεν θα πρέπει να γίνεται αλόγιστα, κυρίως λόγω των ανεπιθύμητων ενεργειών που προκαλούν από το κεντρικό νευρικό σύστημα, ιδιαίτερα σε παιδιά και ηλικιωμένους.
Για τα παιδιά, που είναι πιο επιρρεπή σε σχέση με τους ενηλίκους στην αφυδάτωση, υπάρχουν ειδικά διαλύματα επανυδάτωσης με γλυκόζη και ηλεκτρολύτες, που λαμβάνονται από το στόμα και πωλούνται στα φαρμακεία.
Τρόποι προφύλαξης
Μερικά απλά μέτρα, που συχνά αρκετοί τα παραμελούν, μπορούν να προφυλάξουν από τη μετάδοση των ιογενών, βακτηριακών και παρασιτικών γαστρεντερίτιδων.
Κατ' αρχάς, απαραίτητο είναι το προσεκτικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι μετά από κάθε χρήση της τουαλέτας και πάντοτε πριν το φαγητό. Εννοείται ότι όσοι συμμετέχουν στη διαδικασία του μαγειρέματος θα πρέπει να δώσουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία σ' αυτό. Είναι απαραίτητο το πλύσιμο των χεριών μετά από κάθε επαφή με ωμά τρόφιμα.
Μεγάλη σημασία έχει επίσης ο καθαρισμός των επιφανειών της κουζίνας και του μπάνιου. Τα σκεύη που χρησιμοποιούνται στην επεξεργασία των ωμών τροφίμων δεν θα πρέπει να έρχονται σ' επαφή με μαγειρεμένο φαγητό χωρίς να καθαριστούν πρώτα.
Όσον αφορά στο φαγητό και κυρίως τα ωμά τρόφιμα, το πλύσιμό τους με άφθονο νερό είναι απαραίτητο πριν το μαγείρεμα. Για τα κατεψυγμένα, βασικό είναι να έχουν παραμείνει στις προβλεπόμενες θερμοκρασίες καθ' όλη τη διάρκεια της πορείας τους μέχρι τη στιγμή της παρασκευής τους. Τα μαγειρεμένα φαγητά, θα πρέπει να μπαίνουν στο ψυγείο το συντομότερο δυνατό και να μην διατηρούνται εκεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σημειώνουμε ότι ένα από τα καλύτερα θρεπτικά υλικά για τα μικρόβια είναι το ωμό κρέας και ιδιαίτερα αυτό των πουλερικών.
Αποφύγετε να πιείτε νερό από πηγές, ρυάκια ή ποτάμια, όσο κρυστάλλινο κι αν δείχνει. Αυτή είναι μια βασική προφύλαξη, που περιλαμβάνει ακόμα και το νερό της βρύσης, αν ταξιδεύετε σε χώρες του Τρίτου κόσμου.
Κατά τη διάρκεια του φαγητού και του μαγειρέματος, θα πρέπει ν' αποχωριστείτε τη συντροφιά του αγαπημένου σας κατοικιδίου, το οποίο θα πρέπει έτσι κι αλλιώς να έχει κάνει όλα τα απαραίτητα εμβόλια και να παρακολουθείται τακτικά από κτηνίατρο.
Η γαστρεντερίτιδα είναι ένα νόσημα που μπορεί να σας ταλαιπωρήσει αρκετά και να σας κάνει να μην απολαύσετε όσο θα θέλατε το γιορτινό τραπέζι. Τα μέτρα που μπορείτε να λάβετε για την αποφυγή της είναι απλά, θα πρέπει όμως να εφαρμόζονται σε καθημερινή βάση. Αν πάλι, είστε από τους άτυχους, μην ανησυχείτε: αν την αντιμετωπίσετε σωστά, το πιθανότερο είναι να διαρκέσει τόσο ώστε να μην αλλάξετε ριζικά το πρόγραμμά σας.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ποιος σας "κόλλησε" τη γαστρεντερίτιδα;
Τζούλυ Αποστολάτου
Τα κρούσματα γαστρεντερίτιδας έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας τα τελευταία χρόνια. Σχεδόν το 95% των περιπτώσεων οφείλεται σε ιούς. Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η γαστρεντερίτιδα αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή ίωση μετά το κοινό κρυολόγημα, επειδή μεταδίδεται πολύ εύκολα. Μάλιστα, σύμφωνα με μια πρόσφατη αμερικανική έρευνα, ένα είδος ιού που ευθύνεται για τη γαστρεντερίτιδα, ο νοροϊός, «κολλάει» πολύ εύκολα, ακόμα και από τα πληκτρολόγια των κομπιούτερ! Το μόνο που μπορείτε να κάνετε για να περιορίσετε τις πιθανότητες να «κολλήσετε» είναι να πλένετε σχολαστικά τα χέρια σας, ιδιαίτερα την περίοδο που υπάρχει έξαρση της νόσου (Oκτώβριος-Απρίλιος).
Πώς μπορεί να «κολλήσετε»
Αν δεν τηρείτε τους κανόνες υγιεινής (π.χ. δεν πλένετε τα χέρια σας αφού χρησιμοποιήσετε την τουαλέτα).
• Τρώγοντας μολυσμένα τρόφιμα ή πίνοντας μολυσμένο νερό. Αν χρησιμοποιείτε μαγειρικά σκεύη που δεν είναι καθαρά.
• Ακουμπώντας σε επιφάνειες κοινόχρηστων χώρων, όπως τουαλέτες, μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία κλπ.
• Αν τρώτε σε εστιατόρια όπου δεν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής.
• Αν έρθετε σε άμεση επαφή με άτομα που νοσούν ή είναι σε περίοδο ανάρρωσης (3-4 ημέρες αφού υποχωρήσουν τα συμπτώματα). Για παράδειγμα, όταν χρησιμοποιείτε τα δικά τους ποτήρια, πιάτα, μαχαιροπίρουνα, πετσέτες, σεντόνια και κουβέρτες και επιπλέον την ίδια τουαλέτα.
Πώς θα καταλάβετε ότι υπάρχει πρόβλημα
Πρόκειται για μια ίωση που «δίνει» ξαφνικά συμπτώματα, χωρίς προειδοποίηση, και τα οποία είναι κοινά σε όλους.
1. Επαναλαμβανόμενοι εμετοί. Συνήθως εμφανίζονται τις πρώτες 6-10 ώρες και μετά υποχωρούν σταδιακά.
2. Συνεχείς κενώσεις (διάρροια). Ενδέχεται να ξεκινήσουν παράλληλα με τους εμετούς ή αφού τελειώσουν, αλλά διαρκούν περισσότερο από αυτούς.
3. Πυρετός. Μπορεί να είναι υψηλός ή μόνο δέκατα.
4. Αδυναμία, εξάντληση, ανορεξία.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
• Oμάδες πληθυσμού που δεν έχουν ισχυρό ανοσοποιητικό, δηλαδή βρέφη, μικρά παιδιά, ηλικιωμένοι και όσοι πάσχουν από χρόνιες παθήσεις έχουν πιο έντονα συμπτώματα.
• Όσοι πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, έχουν καρδιαγγειακά ή αναπνευστικά προβλήματα και ακολουθούν ειδική φαρμακευτική αγωγή. Η απώλεια ηλεκτρολυτών, λόγω του εμετού και της διάρροιας, μπορεί να τους δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα από ό,τι στους υπόλοιπους. Γι’ αυτό, θα πρέπει να συμβουλεύονται το γιατρό τους.
Πότε να ανησυχήσετε
Όταν τα συμπτώματα επιμένουν, δηλαδή κρατούν πάνω από 3 ημέρες και είναι έντονα, θα πρέπει να πάτε οπωσδήποτε στο γιατρό σας. Ειδικότερα:
• Αν δεν σταματούν οι εμετοί.
• Αν έχετε πολύ υψηλό πυρετό που δεν υποχωρεί.
• Αν παρατηρήσετε στις κενώσεις σας αίμα.
• Αν έχετε χάσει πολλά υγρά και νιώθετε εξάντληση, κάτι που ίσως να σημαίνει ότι έχετε πάθει αφυδάτωση.
Η έγκαιρη διάγνωση
Τις περισσότερες φορές, ο γιατρός κάνει κλινική εκτίμηση των συμπτωμάτων. Μόνο όταν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα ή διαρκούν περισσότερο από 3-4 ημέρες θα πρέπει να διερευνηθεί το ενδεχόμενο να υποκρύπτεται κάτι πιο σοβαρό, όπως η γαστρεντερίτιδα να οφείλεται σε κάποιο μικρόβιο (σαλμονέλα) ή να πρόκειται για τυφοειδή πυρετό κλπ. Στην περίπτωση αυτή, γίνονται εξέταση αίματος και καλλιέργεια κοπράνων.
Η σωστή αντιμετώπιση
Στην πλειονότητά τους, οι ιογενείς γαστρεντερίτιδες είναι αυτοϊάσιμες. Δηλαδή, κάνουν τον κύκλο τους και τα συμπτώματα υποχωρούν από μόνα τους. Θα συνέλθετε πιο σύντομα εάν:
• Μείνετε στο σπίτι και αναπαυθείτε.
• Χρησιμοποιήσετε αντιδιαρροϊκά ή αντιεμετικά φάρμακα, μόνο στην περίπτωση που το κρίνει απαραίτητο ο γιατρός σας. (Αποφύγετε τα ισχυρά αντιδιαρροϊκά φάρμακα, γιατί μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα, ακόμα και παράλυση του εντέρου.)
• Αν έχετε πυρετό, πάρτε ένα απλό αντιπυρετικό (παρακεταμόλη). Μην πάρετε ασπιρίνη ή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, επειδή μπορεί να προκαλέσουν στο ήδη ερεθισμένο στομάχι ή έντερό σας περισσότερα προβλήματα (π.χ. αιμορραγία).
• Αναπληρώστε τα υγρά που χάσατε με τη διάρροια και τον εμετό, πίνοντας νερό και ηλεκτρολυτικά διαλύματα. Με αυτό τον τρόπο, θα αποφύγετε την αφυδάτωση, που αποτελεί το βασικότερο κίνδυνο για όσους «κολλήσουν» γαστρεντερίτιδα.
Πώς θα ξανακερδίσετε τους «χαμένους» ηλεκτρολύτες
Όταν υποχωρήσουν οι εμετοί, θα πρέπει να αρχίσετε να πίνετε σιγά-σιγά και σε μικρές ποσότητες:
1. Κάποιο ηλεκτρολυτικό διάλυμα που περιέχει κάλιο, νάτριο, ασβέστιο κλπ., το οποίο θα βρείτε σε φαρμακείο. Θα βοηθήσει τον οργανισμό σας να αναπληρώσει τους βασικούς αυτούς ηλεκτρολύτες που είναι απαραίτητοι για την καλή του λειτουργία.
2. Εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν μπορείτε να βρείτε ένα ηλεκτρολυτικό διάλυμα, εναλλακτικά κάντε το εξής: Βάλτε λίγη σόδα και αλάτι (στη «μύτη» ενός κουταλιού του γλυκού) και μισό κουτάλι του γλυκού ζάχαρη σε ένα ποτήρι νερό. Η σόδα περιέχει δισανθρακικό οξύ, το αλάτι χλώριο και νάτριο και η ζάχαρη γλυκόζη, που τονώνει τον οργανισμό.
3. Όταν νιώσετε καλύτερα και μπορείτε να φάτε, καταναλώστε μικρές ποσότητες μπανάνας και μήλου, που είναι πλούσιες πηγές καλίου. Θα αναπληρώσετε άλλον ένα «χαμένο» ηλεκτρολύτη. Επίσης, καλό είναι να πίνετε νερό, τσάι και να τρώτε σούπα ρυζιού ή φιδέ με λίγο περισσότερο αλάτι από ό,τι συνήθως.
Πότε πρέπει να πάρετε αντιβίωση
Σε ελάχιστες περιπτώσεις. Όταν περάσουν τουλάχιστον 2 ημέρες και η κατάσταση δεν βελτιώνεται αλλά χειροτερεύει, τότε συνήθως ενδείκνυται η χρήση αντιβίωσης. Όμως, ακόμη και τότε θα πρέπει να προηγηθούν εξετάσεις, ώστε ο γιατρός να διαγνώσει την ακριβή αιτία του προβλήματος και να δώσει τη σωστή αντιβίωση, επειδή, αν χορηγηθεί ένα ακατάλληλο αντιβιοτικό, ενδέχεται να επιβαρυνθεί η κατάστασή σας.
Η μικροβιακή γαστρεντερίτιδα
Ένα μικρό ποσοστό (περίπου 4-5%) των κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας οφείλονται σε κάποιο μικρόβιο και κυρίως στη σαλμονέλα, που μεταδίδεται στον άνθρωπο από τρόφιμα που δεν έχουν συντηρηθεί ή μαγειρευτεί επαρκώς (αυγά, κοτόπουλα, θαλασσινά) ή από νερό που προέρχεται από πηγάδια, στέρνες κλπ. Η μικροβιακή γαστρεντερίτιδα εμφανίζεται συχνότερα τους θερινούς μήνες, λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που ευνοεί την ανάπτυξη μικροβίων, και της κακής συντήρησης των τροφίμων. Έχει τα ίδια συμπτώματα με την ιογενή, διαρκεί περίπου το ίδιο διάστημα, και τις περισσότερες φορές είναι αυτοϊάσιμη. Αν εκδηλωθεί με έντονα συμπτώματα, π.χ. με πολλές βλεννώδεις, αιματηρές κενώσεις και υψηλό πυρετό, χορηγείται αντιβίωση και ίσως χρειαστεί νοσηλεία.
Τα αναψυκτικά τύπου cola μάς βοηθάνε;
Εκτός από το τσάι, που έχει αποδεδειγμένη αντιδιαρροϊκή δράση, πολύς κόσμος, όταν έχει διάρροια, πίνει αναψυκτικά τύπου cola. Πράγματι βοηθάνε, γιατί περιέχουν τανίνες που περιορίζουν την κινητικότητα του εντέρου και κατά συνέπεια τον αριθμό των κενώσεων. Όμως, θα πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο. Ένα ποτήρι την ημέρα είναι αρκετό. Αν πιείτε περισσότερο, λόγω της καφεΐνης που περιέχουν, θα σας προκαλέσουν έντονη διούρηση, με αποτέλεσμα να χάσετε ακόμα περισσότερα υγρά από όσα έχετε ήδη χάσει λόγω της διάρροιας και του εμετού. Επίσης, αποφεύγετε τα αναψυκτικά τύπου cola που είναι light ή δεν έχουν ζάχαρη, γιατί περιέχουν ασπαρτάμη, ουσία που μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημά σας.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον δρ. Φίλιππο Ασπρογέρακα, γαστρεντερολόγο-ηπατολόγο.
Πηγή
http://health.in.gr/news/article.asp?lngArticleID=42686
http://www.vita.gr/html/ent/338/ent.5338.asp
