Η σύγχρονη οικονομική επιστήμη βασίζεται στην συμπεριφορά του καταναλωτή, που είναι μία απροσδιόριστη μονάδα χωρίς μέτρο. Η δε παραγωγική πολιτική αγαθών επίσης στηρίζεται στις υποθετικές καμπύλες αδιαφορίας και χρησιμότητας (του καταναλωτή).
Οι προαναφερόμενες αναμφισβήτητες αρχές της οικονομίας ήταν γνωστές από τον 18ο αιώνα. Στη μεταναπολεόντια περίοδο, όπου στο Δυτικό κόσμο επικρατούσαν... οι αρχές των μικροαστών, οι επιστήμονες αναλύοντας τα νέα δεδομένα προσπάθησαν να θεμελιώσουν τις αρχές της νεοεμφανιζόμενης ανθρωποκεντρικής κοινωνίας. Το ζητούμενο ήταν να μην επανεμφανιστούν οι ταραχές της Γαλλικής Επανάστασης, που έφεραν την τρομοκρατία και την αποσύνθεση της κοινωνίας. Έτσι μέσα από όμοιες συνθήκες, που διαδραματίζονταν μεταξύ Σκωτσέζων, Άγγλων και Ιρλανδών ξεπήδησε ο Adam Smith (Άνταμ Σμιθ), ο οποίος έθεσε ως αρχή της ομαλής κοινωνικής ζωής την οικονομική ανάπτυξη[1]. Μέτρο της οικονομικής ανάπτυξης ορίζεται ο ανθρώπινος κόπος (καταμερισμός εργασίας) και η πρωτογενής ύλη (αυτά που συλλέγονται από την φύση και δεν χρήζουν επεξεργασίας). Ο Smith αμφισβήτησε την αξιοκρατική απεικόνιση των νομισμάτων (τότε υπερτερούσαν τα μετάλλινα έναντι των τραπεζογραμματίων) με τις αρχές μέτρησης που ο ίδιος είχε θέσει, όμως αποδέχθηκε την ύπαρξη των νομισμάτων ως αναγκαίο κακό μέσο συναλλαγής.
Η θεωρία κοινωνικής συνοχής μέσου οικονομικής ανάπτυξης, εμπλουτίσθηκε με τις θέσεις των David Ricardo[2] (Νταβιντ Ρικάρντο), John Stuart Mill[3] (Τζον Στούαρτ Μιλ), μέχρις ότου η συνεχόμενη οικονομική ανάπτυξη έφερε την βιομηχανική επανάσταση και τέλος την πρώτη Δυτική οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1860. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εμφανιστούν από την μία οι εθνικιστικές τάσεις[4] και από την άλλη ο κοινωνισμός[5].
Το νέο ανεξήγητο φαινόμενο της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης αναλύθηκε από τους Arthur Cecil Pigou[6] (Άρθουρ Σεσίλ Πιγκού) αι John Maynard Keynes[7] (Τζον Μέϊναρντ Κεϋνς). Κυρίως ο Keynes, κατόρθωσε να εκφράσει τις συναρτήσεις «της οικονομικής ανάπτυξης», που εν συντομία τις αποκαλούμε φιλελεύθερη οικονομία [8]. Παράμετρος των συναρτήσεών του είναι και το φαινόμενο τόκος – επιτόκιο, που προστίθενται στις βασικές αρχές μετρήσεων του Smith. Δηλαδή εκφράζει την άϋλη συναλλαγή, ως παράμετρο του πλούτου των εθνών. Το χρήμα από μέσο συναλλαγής αναβαθμίσθηκε σε διαπραγματευόμενο μέσο πλουτισμού.
Αν και ο Keynes ήταν χρηματιστής απέκτησε τεράστια περιουσία από το χρηματιστήριο του Λονδίνου αφουγκραζόμενος την οικονομική πραγματικότητα, που επικρατούσε το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα. Από την άλλη ο Pigou πρωτοστάτησε σε ακαδημαϊκούς κύκλους θέλοντας να βοηθήσει την Αγγλία σε θεωρητική βάση.
Οι δύο επιστήμονες είχαν μεγάλες αντιπαραθέσεις, που τις εξέφραζαν και δημόσια (την δεκαετία του 1930, ο Pigou αποδέχθηκε την λανθασμένη προσέγγισή του), όμως και οι δυο αποδέχονταν την κρατική παρεμβατικότητα και δεν αμφισβητούσαν το εθνοκράτος.
Μερικά από τα δεδομένα των Pigou – Keynes
Η νέα τάξη της ανθρωπότητας τον 19ο αιώνα καθορίστηκε με δύο συνθήκες, οι οποίες θα ισχύσουν μέχρι την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτές είναι:
Α) Η συνθήκη της Γάνδης (24/12/1814). Αν και οι Γάλλοι ηττήθηκαν στην Παλαιά Γη (Ευρώπη – Αφρική – Ασία), εντούτοις οι σύμμαχοί τους στη Νέα Γη κέρδισαν τις μάχες. Οι κοινοπολιτείες ανέλαβαν την προστασία του εμπορίου τους, δημιουργώντας την μοίρα της Μεσογείου. Παράλληλα εξανάγκασαν όλο το θαλάσσιο εμπόριο της αμερικάνικης ηπείρου να διεξαχθεί δια μέσου του χρηματιστηρίου της Βοστόνης.
Οι Αμερικάνοι ενημερώθηκαν για τις λεπτομέρειες της Συνθήκης της Βιέννης και για τα γεγονότα που συνέβησαν στα Βαλκάνια το 1820. Ο Υπουργός Εξωτερικών των κοινοπολιτειών John Adams (Τζόν Άνταμς), προσπάθησε να έλθει σ’ επαφή με την Υψηλή Πύλη, δια μέσου αντιπροσώπων (ιεραπόστολοι και έμποροι, που ζούσαν στην Οθωμανική επικράτεια). Οι ΗΠΑ προσπάθησαν να αποκτήσουν μερίδιο και από τους εμπορικούς δρόμους του Μπαχαρικού και του Μεταξιού.
Ο εμπορικός αντιπρόσωπος G.B. English (Ινγκλις) προσπάθησε να επικυρώσει εμπορικές συνθήκες (capitulations, διομολογήσεις) με τα ίδια δικαιώματα που είχαν αποκτήσει η Αγγλία, η Σουηδία, η Ολλανδία και η Γαλλία από την Υψηλή Πύλη. Οι προσπάθειες που κατέβαλε ο English το καλοκαίρι του 1823, έγιναν γνωστές στις Ευρωπαϊκές δυνάμεις και θεωρήθηκαν αιτία πολέμου μεταξύ Ευρώπης και Κοινοπολιτειών Αμερικής. Κατόπιν αυτών των εξελίξεων οι Κοινοπολιτείες πήραν επίσημα θέση με το διάγγελμα του πρόεδρου τους James Monroe (Τζέμς Μονρό), στις 2/12/1823, δηλώνοντας τα εξής:
Δεν δέχονται ουδεμία ανάμειξη των Ευρωπαϊκών δυνάμεων εις τα του Αμερικανικού δημοκρατικού συστήματος.
Δεν δέχονται ουδεμία νέα ευρωπαϊκή αποικία στην Αμερικανική Ήπειρο, οι κοινοπολιτείες δεν θα αναμειχθούν στις ήδη υπάρχουσες.
Οι κοινοπολιτείες δεν θα έχουν ουδεμία ανάμειξη σε αμιγώς ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Οι δηλώσεις Monroe χάραξαν την αμερικανική πολιτική του 19ου αιώνα απέναντι στην Οθωμανική επικράτεια.
Β) Συνθήκη της Βιέννης (1815). Οι νικητές των ευρωπαϊκών πολέμων του 18ου αιώνα, που προκλήθηκαν από τον Ναπολέοντα, προσπάθησαν να χαράξουν τα νέα εδαφικά σύνορα της Ευρώπης, τη νέα ευρωπαϊκή πολιτική και να επιβάλουν τον νέο Δυτικό Πολιτισμό. Στις συζητήσεις αποκωδικοποιήθηκε η πρόταση του Ναπολέοντα «η ηγεμονία της ανθρωπότητας περνά από την Κωνσταντινούπολη», η οποία εν συντομία αποκαλέστηκε ως «Ανατολικό ζήτημα».
Το «Ανατολικό ζήτημα» είναι ουσιαστικά ο εδαφικός και/ή ο οικονομικός έλεγχος των εδαφών που εκτείνονται Δυτικά από την Βαλκανική Χερσόνησο μέχρι την Αίγυπτο και Ανατολικά από την Κασπία μέχρι τον Περσικό κόλπο, δηλαδή στο «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος» [9]. Η επίτευξη του σχεδίου βασίστηκε σε στρατιωτικές, οικονομικές και πολιτιστικές επεμβάσεις.
Μετά τον καθορισμό των στόχων επήλθε η «παγκόσμια ειρήνη» μεταξύ των δυνατών πόλων και οι αστικές τάξεις κάθε πλευράς προσπάθησαν να επιβληθούν στους υπόλοιπους συμμάχους, για να επιβάλλουν τις δικές τους «αρχές της αγοράς» από τις οποίες θα αποκτούσαν το μεγαλύτερο μερίδιο κέρδους της συμμαχίας. Ως αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών έχουμε τους εξής εμφυλίους:
• Της Αμερικής (1861 – 1865), που οι νικητές επιβάλουν το βιομηχανικό σχήμα παραγωγής με την εθελούσια δουλεία, έναντι του σύγχρονου φεουδαρχικού σχήματος καλλιέργειας με την αναγκαστική δουλεία. Έτσι δημιουργείται η μεγάλη βιομηχανική Αμερική, που ελέγχει πλήρως την Νέα Γη, με το ναυτικό και το χρηματιστήριο της Βοστόνης.
• Της Αυστροουγγαρίας με τα πριγκιπάτα της Γερμανίας των οποίων ηγούνταν η Πρωσία (1866, πόλεμος των 7 εβδομάδων), που ήταν αναπόφευκτος μετά την Ουγγρική και Ιταλική επανάσταση κατά της Αυστριακής δυναστείας. Νικητής είναι επίσης η βιομηχανοποιημένη Πρωσία, που είχε ως αποτέλεσμα την ένωση των Γερμανικών πριγκιπάτων (1871) και την δημιουργία ενωμένης ανεξάρτητης Ιταλίας.
Με την επικράτηση του βιομηχανοποιημένου Βορρά (Αμερικάνων και Γερμανών, αντίστοιχα) αρχίζει η επιβολή/αναζήτηση σταθερού νομίσματος[10]. Ήδη από το 1865 είχε ιδρυθεί η Λατινική Νομισματική Ένωση (ΛΝΕ), στην οποία προσχώρησαν πολλές χώρες ανά τον κόσμο[11]. Αν και στις Ηνωμένες Πολιτείες καθιερώθηκε, το 1857, ως κοινό νόμισμα το Αργυρό Δολάριο, το 1873, εκδίδεται το «εμπορικό Δολάριο» για συντονισμό με το ΛΝΕ, το οποίο χρησιμοποιείται από Αγγλία, Μεξικό και Άπω Ανατολή.
Το 1872, οι Σκανδιναβικές χώρες ίδρυσαν την Σκανδιναβική Νομισματική Ένωση. Παράλληλα το 1844, στα οθωμανικά εδάφη εκδόθηκε το Mecidiye (Μεντζιντιέ), το οποίο στηρίχθηκε σε χρυσό και αργυρό και το 1879 κόπηκε η Οθωμανική Χρυσή Λίρα (Ο.Χ.Λ.) με υποδιαίρεση το Kuruş (κουρούς, 1 ΧΛ= 100 Krş, γρόσια). Η Οθωμανική Χρυσή Λίρα χρησιμοποιήθηκε σε όλο το «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος».
Δηλαδή την δεκαετία του 1870, η ανθρωπότητα είχε καταλήξει σε συγκεκριμένα νομίσματα με συγκεκριμένη ονομαστική αξία, εκφραζόμενα σε συγκεκριμένη ποσότητα χρυσού ή αργυρού.
Το 1860, Αγγλία και Γαλλία υπέγραψαν συνθήκη ελεύθερου εμπορίου με δασμολογικές ελαφρύνσεις. Ισπανία και Ρωσία προσχώρησαν σ’ αυτό το δίκτυο[12]. Η Ευρώπη μετατρέπεται σε χώρο ελεύθερου εμπορίου.
Από την άλλη ο κοινός στόχος, δηλαδή το «Τραπέζιο Ανατολικού ζητήματος» άρχισε να καταρρέει.
Κατάρρευση «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος»
Μετά την εξάλειψη του επαγγελματικού στρατεύματος των Γενιτσάρων (1826) από τον ίδιο το Σουλτάνο και με την ήττα στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), όπου ο Οθωμανικός στόλος καταστράφηκε ολοσχερώς, το κράτος είναι πλέον ανυπεράσπιστο απέναντι σε εξωτερικούς εχθρούς. Επειδή το Οθωμανικό κράτος δεν είχε νικηφόρες μάχες δεν υπήρξαν και λάφυρα, τα οποία ήταν και το κύριο έσοδο της κεντρικής εξουσίας του Οθωμανικού κράτους από τον 13ο μέχρι τον 16ο αιώνα. Το Οθωμανικό κράτος αναγκάσθηκε να προσφύγει σε πρακτικές, που δεν τις είχε εφαρμόσει στο παρελθόν, η δε αποδοχή τους θα θεωρούνταν αμφίβολη ως προς το κοράνι. Δηλαδή προσέφυγε σε «μυστικές συμβάσεις»[13] και σε εξωτερικό δανεισμό, όπου ο τόκος απαγορεύεται βάσει της Μουσουλμανικής θρησκείας.
Το Οθωμανικό κράτος για να αντεπεξέλθει στις κρατικές υποχρεώσεις και για την ανασύσταση των ενόπλων δυνάμεών του στα επόμενα είκοσι χρόνια προσέφυγε σε εξωτερικό (81,6 εκ. Χρυσές Οθωμανικές Λίρες) και εσωτερικό (130,58 εκ. Χ.Ο.Λ.) δανεισμό (κοίτα Πίνακα Ι). Κάτω από το τεράστιο βάρος του δανεισμού η πτώχευση ήταν αναπόφευκτη.
Το 1875, χρεοκόπησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι έναντι των κρατικών εισοδημάτων του 1875, ύψους 25 εκ. Χ.Ο.Λ., η Υψηλή Πύλη είχε υποχρεώσεις 30 εκ. Χ.Ο.Λ. μόνο για αποπληρωμή δόσεων και τόκων εξωτερικού χρέους. Αρχές Μαρτίου του 1876, το Οθωμανικό κράτος ανακοίνωσε ότι δεν έχει την δυνατότητα να καλύψει τους τόκους και τις δόσεις των εξωτερικών χρεών του. Η στάση πληρωμών είχε άμεση επίπτωση στις αμοιβές των στρατευμάτων και κατά προέκταση στο ηθικό των πολεμιστών. Οι δικαιούχοι ενεργοποίησαν εθνικές αντιθέσεις μέσα στο «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος». Επαναστάτησαν, τον Μάιο του 1876 οι Βούλγαροι και τον Αύγουστο του 1876 οι Σέρβοι. Τα Ρωσικά στρατεύματα εισβάλουν από Ανατολάς στην Ανατολία και από Δυσμάς μέχρι τις παρυφές της Κωνσταντινούπολης. Υπογράφονται οι Συνθήκες Αγίου Στεφάνου και Βερολίνου (1878).
Πίνακας Ι: Δανεισμός Οθωμανικού. Κράτους 1854 – 1874
Πηγή Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu 1983 (Η Ιστορία των Οθωμανών, Ίδρυμα Τουρκικής Ιστορίας)
Οι Ευρωπαϊκές χώρες με την τέλεση των συνεδριάσεων στο Βερολίνο, η κάθε μία ξεχωριστά, απέκτησε τμήμα του «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος». Οι αποικιοκράτες εισερχόμενοι σε ξένα εδάφη προσπάθησαν να θέσουν τους όρους διακυβέρνησής τους, γεγονός που προκάλεσε μεγάλο κύμα μεταναστών και την απαρχή δημιουργίας μέσα στον κρατικό μηχανισμό πυρήνων στόχευσης των μειονοτικών ομάδων, που ζούσαν στην επικράτεια του Οθωμανικού κράτους.
Το αδύναμο πτωχευμένο Οθωμανικό Κράτος στην παράλληλη αναζήτηση άλλων συμμάχων, που θα υποστήριζαν οικονομικά την αυτοκρατορία, προσπάθησε να στηριχθεί, μέχρι το 1871, στους Γάλλους και, μέχρι το 1880, στους Ρώσους. Όταν οι προσπάθειες δεν ευδοκίμησαν ξεκινά νέα αναζήτηση συμμάχων. Ανταποκρίθηκαν οι Γερμανοί, οι οποίοι δεν είχαν κερδίσει τίποτα από την Συνδιάσκεψη του Βερολίνου. Μπαίνει η ταφόπλακα του Οθωμανικού κράτους.
Το χρήμα ως όπλο κατά Οθωμανικού κράτους και Ελλάδας
Εφόσον σήμερα διαπραγματευόμαστε οικονομικά ζητήματα, πρέπει να αναφερθούμε και στις συνθήκες δανεισμού για να αντιληφθούμε το πραγματικό όπλο εξολόθρευσης του Οθωμανικού κράτους και του Ελληνικού Βασιλείου, που ουσιαστικά ήταν οι δύο «ανεξάρτητες» χώρες, στα μέσα του 19ου αιώνα, της Βαλκανικής χερσονήσου, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στο «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος».
Οθωμανικό κράτος
Η Υψηλή Πύλη, αρχές του 1850, διαπίστωσε την οικονομική ανεπάρκεια να αντεπεξέλθει στις πολεμικές και κρατικές υποχρεώσεις. Για πρώτη φορά αποφασίστηκε η προσφυγή σε εξωτερικό δανεισμό. Όμως η ελλιπής καταγραφή των παραγωγικών μέσων του κράτους δεν δίνει την δυνατότητα να προσφερθούν ικανοποιητικές εγγυήσεις στους δανειστές. Το ζήτημα «παραβλέπεται» με τρεις τρόπους:
• Μεσολάβηση της χρηματιστηριακής Rothschild (Ρότσχιλντ, που δραστηριοποιείται και επί των ημερών μας).
• Εγγυήσεις των περιφερειακών (υπό κατοχή) κρατών, όπως έσοδα από Αίγυπτο, τελωνειακά έσοδα από Δαμασκό και Σμύρνη (όμως ή ύπαρξη διομολογήσεων δεν άφηναν μεγάλα περιθώρια).
• Αποδοχή ύπαρξης επιτροπής «Επίβλεψη και Αποπληρωμή Δανείου» (αποτελούνταν από έναν Άγγλο, ένα Γάλλο, τρείς Οθωμανούς, ένας εξ αυτών από το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης).
Ως πρώτο τμήμα δανείου απαιτούνται 5 εκ. στερλίνες (Κοίτα Πίνακα ΙΙ). Μεσολαβητής δανείου είναι οι N. M. Rotschild & Sons και Palmer. Η σχετική σύμβαση υπογράφεται το 1854 και η Υψηλή Πύλη ζητά να αποταμιευθούν άμεσα τα τρία εκατομμύρια εξ αυτών Όμως ας δούμε το ποσό που εισπράχθηκε από το ταμείο της Υψηλής Πύλης.
Πίνακας ΙΙ: Πηγή, Osmanlı Dış Borçları ve Gözetim Komisyonları 1854 – 1856, Şevket K. Akar Hüseyin Al, Osmanlı Bankası Arşiv Araştırma Merkezi, 2003 Κων/πολη. (Κέντρο Ερευνών Αρχείου Οθωμανικής Τράπεζας).
Οι απρόβλεπτες κρατήσεις του πρώτου δανείου εξανάγκασαν τις αρχές να περιοριστούν μόνο στα 3 εκ., του πρώτου δανείου και να συνάψουν νέα δανειακή συμφωνία ύψους 5 εκ. στερλινών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα:
• Το 1856, να ιδρυθεί για πρώτη φορά η Οθωμανική Τράπεζα με την ονομασία Ottoman Bank και έδρα το Λονδίνο. Βασικοί μέτοχοι είναι Αγγλικά και Γαλλικά κεφάλαια. Έτσι θα «αποφεύγονταν» για κάθε δανειακή σύμβαση να συγκροτείται νέα επιτροπή.
• Άγγλοι και Γάλλοι να διεισδύσουν στα παραγωγικά κέντρα του κράτους και να επηρεάσουν υπέρ τους, την Υψηλή Πύλη κατά της Ρωσίας, στις μάχες της Κριμαίας.
Το 1863, η Ottoman Bank χωρίς να θιγούν τα δικαιώματα των μετόχων επανιδρύεται με την ονομασία Bank-I Osmanı-I Şahane (Osmanlı Bankası)[14] και πήρε την μορφή κεντρικής τράπεζας του Οθωμανικού κράτους αναλαμβάνοντας όλη την νομισματική πολιτική της χώρας. Μετά την χρεοκοπία της χώρας, βήμα - βήμα έναντι δανείων αποκτά στρατηγικά κέντρα της χώρας (Κοίτα Πίνακα ΙΙΙ). Όπως:
Πίνακας ΙΙΙ: Πηγή, αρχείο Οθωμανικής Τράπεζας
Αποκτήσεις της Οθωμανικής Τράπεζας μετά το 1875
Το 1914, η τράπεζα είχε 80 υποκαταστήματα, τα 22 εξ αυτών εκτός της Οθωμανικής επικράτειας, όπου υπήρξε ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων.
Ελληνικό Βασίλειο
Τα δάνεια που αρνήθηκαν οι δυτικές δυνάμεις στον Καποδίστρια, τα παραχώρησαν πλουσιοπάροχα στον Όθωνα. Αγγλία και Γαλλία «δανείζουν» άμεσα 60 εκ. φράγκα (1833). Όμως:
• 33 εκ. παρακρατούνται έναντι «δανείων ανεξαρτησίας».
• 12,5 εκ. δίδονται στο Οθωμανικό κράτος, προς αγορά γης από Αττική, Εύβοια και Φθιώτιδα.
• 7 εκ δίδονται στους Βαυαρούς μισθοφόρους, οι οποίοι είχαν αναλάβει να καλύψουν τον αντιβασιλέα από εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους.
Τα υπέρογκα ποσά, ως προς τα έσοδα του κράτους, ήταν αδύνατο να αποπληρωθούν. Αρχές του 1843 η Ελλάδα απευθύνθηκε στη Ρωσία για οικονομική βοήθεια. Κατόπιν άρνησης αυτής, δηλώνει αδυναμία πληρωμών και ζητά διευθέτηση του θέματος. Στις 2/9/1843 υπογράφθηκε σύμβαση με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, στην οποία η Ελλάδα αποδέχεται την επιτήρηση προς αποπληρωμή δανείου. Εκπρόσωπος του οίκου Rotschild θα παρακολουθούσε από την Αθήνα την καταβολή των οφειλόμενων ποσών στους πιστωτές ! [15]
Ναι μεν η εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 μετέθεσε την εν λόγω επιτήρηση, όμως το 1856 ορίσθηκε τριμελής επιτροπή, η οποία ανέλαβε τις δημοσιονομικές υποθέσεις της Ελλάδος και επέβαλε αποπληρωμή 900.000 φρ. ανά έτος [16]. Δηλαδή την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, η οικονομία του «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος» επιβλέπονταν από τον οίκο Rotschild!
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι, όλο τον 19ο αιώνα το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδος ήταν ελλειμματικό (Πίνακας IV), ήτοι:
Πίνακας IV: Πηγή, Ξενοφών Ζολώτας, Η Ελλάς εις το στάδιον εκβιομηχανήσεως, Αθήνα 1964
Άρα, το κύριο έσοδο του ελληνικού κράτους βασίζονταν σε άδηλους πόρους. Την δεκαετία 1866 – 1875, το σύνολο των κρατικών εσόδων ανέρχονταν σε 73,4 εκ. δρχ. οι δαπάνες για στρατιωτικούς σκοπούς περιορίζονταν σε 19,4 εκ. δρχ (26,4%), ενώ την δεκαετία 1876 – 1885, τα έσοδα ήταν 148,1 εκ. δρχ. έναντι 68,1 εκ. δρχ. (46%) για στρατιωτικούς σκοπούς. Άρα όλες οι μεταρρυθμίσεις (κυρίως κυβερνήσεων Χαριλάου Τρικούπη) του 19ου αιώνα βασίζονταν στον εξωτερικό δανεισμό (Πίνακας V).
Δάνεια περιόδου 1879 – 1893 (εκατομμύρια χρυσά φράγκα)
Πίνακας V: Πηγή, Πρακτικά Βουλής
Ας συνοψίσουμε, την περίοδο 1879 - 1893:
Την ίδια περίοδο ο εσωτερικός δανεισμός ανήλθε στα 211 εκ. χρυσά φράγκα. Δηλαδή το χρέος ήταν περίπου 850 εκ. χρυσά φράγκα. Οι τραπεζίτες, που θεωρούσαν αφερέγγυα την Ελλάδα, σε 12 χρόνια την δανείζουν, έστω με μεγαλύτερο επιτόκιο και συχνότερες δόσεις, κεφάλαια, που δεν μπορεί να αποπληρώσει. Η πτώχευση ήταν αναπόφευκτη. Το Ελληνικό Βασίλειο πτώχευσε το 1893. Επήλθε η στρατιωτική καταστροφή του 1897.
Τα άυλα μέσα κέρδους, ξεκινώντας με όμοια πρακτική αλλά με πενταετή διαφορά, γονατίζουν τα δύο κράτη του «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος». Ο Keynes όντας «στα μέσα» του χρηματιστηρίου του Λονδίνου γνώριζε καλά τα κέρδη που επέφεραν τα διακρατικά δανειοληπτικά συμβόλαια. Απλώς με κομψό τρόπο έστησε την θεωρία του.
Με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο στόχος του 19ου αιώνα είχε υλοποιηθεί. Η παγκόσμια χρήση νομισμάτων με συγκεκριμένη ονομαστική αξία, το ελεύθερο εμπόριο με συγκεκριμένους δασμούς και τιμές προϊόντων, που στήθηκε από τους Δυτικούς στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, θα έφερναν και συγκεκριμένα κέρδη. Άρα, για μερικούς «κύκλους» το σύστημα αυτό ήταν πλέον «άχρηστο». Επήλθε η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1927 – 1936. Αναδύονται οι αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος με αποτέλεσμα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να σημειωθούν ολοκληρωτικές καταστροφές. Η Δύση δεν ήταν σε θέση να αποδεχτεί του αυτού ύψους καταστροφές. Χρειάζονταν νέα όπλα και νέα θεωρία.
Νέα θεωρία
Η θέση της μεταπολεμικής οικονομικής επιστήμης, που βασίζεται σε μεγέθη χωρίς μέτρο και σε υποθετικές καμπύλες, όπως επισημάναμε στον πρόλογο, ήταν: «η πίεση σταθεροποίησης αξιών σε παγκόσμια κλίμακα θα δημιουργήσει τον πληθωρισμό, αποτιμήσεις, ανεργία και ολοκληρωτικές καταστροφές».
Προφανώς, χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν τα είδη των συμβολαίων που βρίσκονταν στα χρηματοκιβώτια των χρηματοπιστωτικών κύκλων, η Δύση προσπαθεί να κτυπήσει την ανερχόμενη δύναμη του κοινωνισμού, η οποία επίσης βρίσκεται μέσα σε αντιφάσεις. Όμως μία νέα δύναμη θα μετέφερε την ροπή της νέας τάξης πραγμάτων σε ανεπιθύμητη κατεύθυνση.
Προβάλλεται η θέση, ειδικά από την σχολή Friedman (Φρίντμαν, νεοφιλελεύθερη οικονομική θεωρία), ότι τα πάντα είναι εμπορεύσιμα. Οι «αγορές» θα ρυθμίζουν την αξία των πάντων και τα κράτη θα προσπαθούν να κρατήσουν τις σχετικές ισορροπίες. Όμως, βάσει της θεωρίας αυτής και τα νομίσματα συμπεριλαμβάνονταν στην ομάδα «εμπορεύσιμων αγαθών». Άρα ως προς το χρήμα εγκαταλείπεται η «πολιτική αξιών» και υιοθετείται η «πολιτική συγκρίσεων».
Επειδή, η ανθρώπινη υπόσταση είχε τεθεί ήδη, ως ανταλλάξιμο προϊόν, από την περίοδο του Smith, αναμένεται να απαντηθεί το ερώτημα: ποιο είναι το σημείο αναφοράς σύγκρισης; (απλοϊκά το σημείο της αρχής των αξόνων του καρτεσιανού, εάν το αντικείμενό μας ήταν τα καρτεσιανά μαθηματικά). Εδώ, πολλοί οικονομολόγοι εισάγουν την θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν στην οικονομία. Δηλαδή, αποδέχονται ότι δεν υφίσταται σημείο σύγκρισης, αλλά, παγκοσμίως αρχίζουν να χρησιμοποιούνται υποκειμενικά μέτρα, που δηλώνουν κάποια μεγέθη. Όπως:
• Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ, Gross Domestic Product GDP)[17].
• Το αόρατο διεθνές νόμισμα (SDR, Special Current Unit) και η διεθνής αναλογούσα οικονομική δύναμη (Quota) [18].
Τα εν λόγω υποκειμενικά μέτρα, που αρχίζουν να επιβάλλονται στην ανθρωπότητα κυρίως μετά την οικονομική κρίση του 1971, από την μία δημιουργούν προβλήματα στο «ανατολικό μπλοκ» και από την άλλη θολώνουν τελείως την «παραγωγική πραγματικότητα».
Το ΔΝΤ, με θεωρητικό όπλο «θέσεις σχολής Friedman», όπου και αν επενέβη, για να επαναφέρει σε «ορθό δρόμο» την παραγωγή, δηλαδή για να βελτιωθούν οι προαναφερόμενοι δείκτες μεγεθών, έχει φέρει την ανθρώπινη δυστυχία. Όπως: Χιλή, Αργεντινή, Ουγγαρία, Βολιβία κ.ά. Με 16 επεμβάσεις στην τουρκική οικονομία δεν κατόρθωσε να χαλιναγωγήσει τον πληθωρισμό και την υποτίμηση του νομίσματος, τα οποία βάσει της ίδιας νεοφιλελεύθερης οικονομικής θεωρίας, ήταν τα αίτια του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σε τι αποσκοπούσε η νέα θεωρία; ποιους δρόμους άνοιξε;
Η απάντηση βρίσκεται πάλι στα χρηματοκιβώτια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων!
Τα άυλα μέσα της σύγχρονής εποχής
Μετά την παγκόσμια ύφεση του 1870, εγκαταλείπεται η ιδέα «η γη δεν πωλείται, αλλά ενοικιάζεται». Με αυτό τον τρόπο τα πιστωτικά ιδρύματα αρχίζουν να επιχορηγούν μακροπρόθεσμα δάνεια, για όσους θέλουν να αποκτήσουν το δικό τους ακίνητο, το οποίο υποθηκεύονταν, μέχρι τελικής εξόφλησής του, στο πιστωτικό ίδρυμα. Η ύφεση του 1927, διαδίδει στην αγορά την πρακτική απόκτησης «προϊόντων» με τραπεζικές επιχορηγήσεις (οι οποίες μετέπειτα εξελίχθηκαν σε πιστωτικές κάρτες και leasing). Εάν οι αποκτήσεις είχαν μεγάλη αξία, επίσης η κυριότητά τους, παρέμενε στο πιστωτικό ίδρυμα, μέχρι την τελική τους εξόφληση. Η διάδοση αυτών των προϊόντων δημιούργησε το πλαστικό χρήμα.
Όπως ανέφερε ο Peel (Πιλ), το 1844, «η ουσιαστική αιτία πίσω από όλους τους ανοδικούς και καθοδικούς οικονομικούς κύκλους είναι η τεχνητή πιστωτική επέκταση». Εάν στη διαπίστωση αυτή προστεθεί ότι δεν υπάρχει τρόπος πρόβλεψης περιόδων οικονομικής ύφεσης, αλλά υπάρχουν ενδείξεις, που προειδοποιούν ότι έρχεται η οικονομική κατρακύλα, συμπεραίνουμε ότι κάθε αλλαγή προϊόντων, στα χρηματοπιστωτικά κέντρα, προμηνύει μικρή ή μεγάλη καταστροφή.
Όταν αρχές της δεκαετίας του 1970, τα κράτη μέλη του OPEC, προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις αρχές της συγκριτικής οικονομίας, η Δύση αντεπιτίθεται με το ΔΝΤ και αποδέχεται ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα το Δολάριο των ΗΠΑ. Οι τράπεζες μπορούσαν να δανειοδοτήσουν όσα Δολάρια ΗΠΑ ήθελαν (κοίτα Zeitgeist). Όμως οι κλασικοί δανεισμοί περιόριζαν την ρευστότητα των τραπεζών και η δέσμευση στην FED δεν ήταν αρεστή σ’ όλους τους «κύκλους». Οι ΗΠΑ, ρύθμιζαν την παγκόσμια αγορά επιτοκίων, κλείνοντας ή ανοίγοντας τα τυπογραφεία νομισμάτων.
Ένα άλλο ζήτημα ήταν το αποθεματικό των τραπεζών. Οι τράπεζες δεν αρέσκονταν να είναι δεσμευμένες σ’ αλλά πιστωτικά κέντρα στην περίπτωση που υπήρχε «καλός πελάτης» αλλά δεν υπήρχε αποθεματικό. Η J.P. Morgan, αρχές της δεκαετίας 1990, δημιουργεί ένα νέο προϊόν. Τιτλοποιεί, δια μέσου χρηματιστηριακών εταιρειών, τις απαιτήσεις του πλαστικού χρήματος (Collateralized Dept Obligation, CDO). Δηλαδή, οι τράπεζες που είχαν διαθέσει μεγάλα πιστωτικά κεφάλαια σε κάρτες, ακίνητα, leasing κ.ά. πωλούν σε χρηματιστηριακές εταιρείες τις απαιτήσεις τους, οι οποίες από την πλευρά τους τιτλοποιούν τμήμα αυτού (Asset – Backet Securities, ABS) και τις διαπραγματεύονται στα χρηματιστήρια. Βέβαια και η χρηματιστηριακή εταιρεία μπορούσε να μεταφέρει μεγάλο τμήμα των μετοχών σ’ άλλη τράπεζα εκτός ΗΠΑ, η οποία από την πλευρά της θα επανατιτλοποιούσε με διαφορετικό ομόλογο το εν λόγω προϊόν κ.ο.κ.
Όμως, για να φανεί ισχυρή στα χρηματοπιστωτικά κέντρα και στους άμοιρους επενδυτές η επένδυση σε CDO’s, δημιουργούνται, μετά από μία πενταετία, ασφαλιστικές εταιρίες, που ασφάλιζαν του αυτού είδους επενδύσεις. Δηλαδή, σε περίπτωση που εμφανίζονταν ως κακοπληρωτές μεγαλύτερο ποσοστό αρχικών δανειοληπτών από το ποσοστό παρακράτησης της τιτλοποίησης, η διαφορά θα καλύπτονταν από τις ασφαλιστικές εταιρίες. Όμως, από την πλευρά τους, οι ασφαλιστικές εταιρίες τιτλοποιούν τα εν λόγω έσοδα (Credit Default Swaps, CDS) και τα διαπραγματεύονται στα χρηματιστήρια. Και για αυτούς που ήθελαν να κερδίσουν παίζοντας σε ισοπαλία, δηλαδή ούτε σε ασφάλεια αλλά ούτε σε καλοπληρωτή, δημιουργείται το μεικτό προϊόν BISTRO (δηλαδή μεικτό προϊόν με αντίστοιχα CDS και CDO από διάφορες επενδυτικές εταιρίες).
Τα εν λόγω δομημένα προϊόντα, σε μικρό χρονικό διάστημα, έφεραν μεγάλα κέρδη στα χρηματοπιστωτικά κέντρα. Έτσι άρχισαν να επεκτείνονται στα κρατικά συμβόλαια δανεισμού και σ’ απαιτήσεις ξένων τραπεζών. Βάσει στατιστικών στοιχείων της ίδιας της J.P. Morgan για κάθε μονάδα αρχικού δανεισμού δημιουργείται εικοσιπενταπλάσιο κεφάλαιο. Το λογιστικό χρήμα. Δηλαδή, για κάθε μονάδα πλαστικού χρήματος, που βγαίνει στην δομημένη αγορά ομολόγων, δημιουργούνται εικοσιπέντε μονάδες λογιστικού χρήματος!
Η διάδοση των πράξεων σύντομα δημιουργεί τεράστια προβλήματα στην ανθρωπότητα. Όπως:
Α) Το 40% των κερδών των επιχειρήσεων, που εδρεύουν στις ΗΠΑ, προέρχονται από τον τραπεζικό τομέα. Κλείνουν οι υγιείς επιχειρήσεις για να τοποθετηθούν τα κεφάλαιά τους σε «φούσκες».
Β) Η πολλαπλή τιτλοποίηση των απαιτήσεων αποδεσμεύει αποθεματικά κεφάλαια στην τράπεζα (στην πραγματικότητα δεν έχουν εισπραχθεί ακόμα) τα οποία τα διαθέτει σε δανεισμούς για να τα τιτλοποιήσει ξανά, κ.ο.κ. Δηλαδή, κάθε τράπεζα τεχνητά τυπώνει συνεχόμενα τραπεζογραμμάτια, χωρίς να υπάρχει εκδότης. Η ευθύνη λογιστικού χρήματος παγκοσμίως δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμα.
Γ) Πιέζονται τα κράτη σε δύο τομείς:
• Να αποκρατικοποιήσουν οτιδήποτε τους ανήκει, ούτως ώστε να υπάρξει αγοραστής, που θα δανειστεί από τράπεζα και η τράπεζα με την σειρά της θα τιτλοποιήσει το δάνειο που θα παραχωρήσει (CDO).
• Μερικοί δανειολήπτες, να εμφανιστούν αφερέγγυοι, ούτως ώστε να λειτουργεί και η αγορά των CDS.
Δ) Οι επενδυτές αποφεύγουν επενδύσεις σε πραγματική παραγωγή και έτσι προκαλείται παγκόσμια ανεργία και κύμα οικονομικών μεταναστών.
Ε) Το εικονικό χρήμα, που σήμερα είναι πολλαπλάσιο του συνολικά κυκλοφορούντος χρήματος της παγκόσμιας αγοράς, εάν επενδυθεί, θα φέρει τεράστιο πληθωρισμό με χειρότερες συνέπειες αυτών του 1927 - 1936.
Στ) Οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί αποκτούν τεράστια πολιτική ισχύ και κατορθώνουν να εκδοθούν διεθνείς εγκύκλιοι[19], που φακελώνουν όλη την υφήλιο.
Η Ελλάδα στον 21ο αιώνα
Παράλληλα με το χρηματιστηριακό σκάνδαλο της Ελλάδας, στην Τουρκία εξελίσσονταν το τραπεζικό σκάνδαλο[20]. Η Τουρκία κατόρθωσε να πάρει και θεσμικά και αστικά και ποινικά μέτρα, όμως η Ελλάδα αδράνησε παντελώς. Τότε τονίζαμε ότι εκτός των ζημιών, είχαν εξαφανιστεί περίπου 6 Δις. Ευρώ. Τότε καλούσαμε τους υπεύθυνους να βρουν την άκρη του νήματος.
Έτσι 10 χρόνια μετά, μαθαίνουμε ότι πριν να θεσμοθετηθούν τα δομημένα ομόλογα στην Ελλάδα[21] ο πρωθυπουργός της Ελλάδος, το 2001, προσέφυγε, με «βοήθεια» και «αζημίωτα», συνολικά σε 13 ανταλλαγές χρέους, που είχαν εκδοθεί από το δημόσιο σε ξένα νομίσματα[22]. Βέβαια θα αναρωτηθεί κανείς, πρωθυπουργός που διαφημίζει το «γρηγορόσημο» τι καλύτερο μπορούσε να κάνει;
Όμως, το σοβαρότερο είναι ότι το «Τραπέζιο Ανατολικού Ζητήματος» μετά από 120 χρόνια με τα ίδια χρονικά περιθώρια, δέχεται ίδιας φύσης ασύμμετρη οικονομική επίθεση και όλοι ξεχνώντας αυτά που επακολούθησαν έναν αιώνα πριν, πανικόβλητοι κοιτάμε μόνο τα «του οίκου μας». Ίσως αυτό είναι και το ζητούμενο!
Σημειώσεις[1] Κοίτα, Adam Smith «Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών», Το Βήμα 2010.
[2] David Ricardo, 1772 – 1823, θεμελιωτής της σύγχρονής οικονομικής θεωρίας.
[3] John Stuart Mill, 1806 – 1873, φιλόσοφος, πρωτοπόρος που συνέδεσε την οικονομική θεωρία με την κοινωνιολογία
[4] Με πρωτοπόρους Γερμανούς Weltpolitik και ακολουθούν οι Νεότουρκοι με την φασιστική ιδεολογία του Benito Mussolini, με τις γνωστές ολέθριες συνέπειες στην ανθρωπότητα.
[5] Η θεωρία είναι γνωστή ως σοσιαλισμός και κομμουνισμός. Οι πρωτεργάτες της θεωρίας είναι οι Karl Marx και Friedrich Engels. Η λεγόμενη αριστερή παράταξη.
[6] Arthur Cecil Pigou, 1877 – 1959, Καθηγητής και ιδρυτής των οικονομικών τμημάτων του πανεπιστημίου του Cambridge.
[7] John Maynard Keynes, 1883 – 1946, είναι ο πρώτος που εκφράζει την φιλελεύθερη οικονομία.
[8] Κοίτα, John Maynard Keynes, Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος, εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα 2010.
[9] Οι τέσσερις κορυφές του «Τραπεζίου Ανατολικού Ζητήματος» είναι οι ιστορικές πόλεις Τεργέστη, Αστραχάν, Σιράζ και Σίβα. Οι ιστορικές αυτές πόλεις, είναι και οι πύλες εισόδου στο τραπέζιο.
[10] Από αρχές του 1850 δημιουργούν μεγάλη σύγχυση τα πολλαπλά είδη νομισμάτων (δουκάτα, πριγκιπάτα κ.ά). Κοίτα, Luca Einaudi, Money and Politics European Monetary Unification and International Gold Standard (1865 – 1873), Oxford 2001.
[11] Ιδρύεται το 1865, από Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο και Ελβετία και δέχονται την νομισματική μονάδα 4,5 γρ. αργυρού = 0,29 γρ. χρυσού, και θα είναι ελεύθερα ανταλλάξιμα. Κάθε μέλος θα ρύθμιζε το νόμισμά του με αυτή την αρχή και οι ισοτιμίες θα ήταν 1:1. Στην ένωση προσχωρούν Ισπανία, Ελλάδα το 1868, Ρουμανία, Βουλγαρία, Βενεζουέλα, Σερβία, Σαν Μαρίνο το 1889, Δανικές Δυτικές Ινδίες το 1904.
[12] Κοίτα, James Forema-Peck, New perspective on the late Victorian economy 1860 –1914, Cambridge University Press, 1991.
[13] Συνθήκη Hünkar İskelesi (Χουνκάρ Ισκελεσι) 1833, με την Ρωσία, όπου δεσμεύεται να κλείσει τα στενά στις Δυτικές Δυνάμεις σε περίπτωση πολέμου. Η Συνθήκη με την Κοινοπολιτεία της Αμερικής με την οποία «ρίχνοντας» την Δανία αναπτύσσει κρυφές εμπορικές σχέσεις.
[14] Κοίτα, αρχείο Οθωμανικής Τράπεζας, που εδρεύει στο Γαλατά (Karaköy) Κωνσταντινούπολης.
[15] Κοίτα, β’ έκδοση Ιστορία των Ελλήνων τομ.12 σελ. 245, Εκδόσεις Δομή, Αθήνα.
[16] Κοίτα Σπύρος Τζόκας, Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα τέλη του 19ου αιώνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998.
[17] Αν και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός τρόπος υπολογισμού, η συντριπτική πλειοψηφία των οικονομολόγων συμφωνεί στην συνάρτηση:
ΑΕΠ= Κατανάλωση + Επένδυση + Δημόσιες Δαπάνες+ Καθαρές Εξαγωγές
[18] Ορίζονται το 1974, από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.). Το quota δείχνει την δανειοληπτική ικανότητα κάθε μέλους και την δύναμη ψήφου στα διοικητικά τεκταινόμενα. Το 1981, η αξία του SDR άρχισε να υπολογίζεται με το ποσοστιαίο νομισματικό αντίτιμο των 5 ισχυρότερων μελών του Δ.Ν.Τ.
[19] Κοίτα Ιούνιο 2007, Financial Action Task Force, Guidance on the Risk-Based Approach to Combating Money Laundering and Terrorist Financing. Με το οποίο συμμορφώνεται η Ελλάδα Ν.3691/2008 ΦΕΚ Α’ 166/5.8.2008 και ΦΕΚ Β’ 650/9.4.2009.
[20] Κοίτα Πολίτης φύλο 468, Απρίλιο 2006 σελ.6. «Το τραπεζικό σύστημα στην Τουρκία».
[21] Θεσμοθετήθηκαν με τον Ν.3606 ΦΕΚ Α’ 195/17.8.2007
[22] Κοίτα 21/5/2001
Πηγή
http://epanastasi-gr.blogspot.com/2011/07/blog-post_8818.html
